Gia tài của người tỉnh thức (P5)

Thực Tập Tỉnh Thức

Giác Ngộ Không Phải Là Vấn Đề Của Năm Tháng

Phật Dạy Rahùla Giữ Chánh Niệm Khi Đi Khất Thực

Cuối mùa thu sau mùa an cư thứ 11, đức Phật tới Sàvatthi. Rahùla trong một lần đi khất thực với Phật đã đánh mất chánh niệm do đang nghĩ vẫn vơ đến những chuyện khác. Chú bắt đầu tưởng tượng về việc nếu Phật không đi xuất gia thì bây giờ Phật sẽ làm gì và chú sẽ làm gì. Chú nghe mẹ kể về chuyện có nhà tiên tri cho rằng nếu Phật không đi xuất gia, chắc chắn ngài sẽ trở thành chuyển luân thánh vương và không biết một vị chuyển luân thánh vương là làm những chuyện gì, chắc là không đi khất thực như bây giờ, chú không phải đi khất thực như bây giờ. Quan sát 32 tướng tốt vả 80 vẻ đẹp của Phật, chú nghĩ mình là con của ngài, chắc hẳn cũng có tướng tốt và vẻ đẹp như vậy. Suy nghĩ chuyện này chuyện kia nên dáng đi của chú không còn uy nghi. Phật biết chú đánh mất chánh niệm và đang suy nghĩ lung tung nên dừng bước, quay lại và bắt đầu chỉ dạy Rahùla.

Này Rahùla, muốn an trú trong chánh niệm, con phải theo dõi bước chân và duy trì hơi thở, đồng thời theo dõi tâm ý của mình. Trong khi đi khất thực, mình đi vào thế gian thì không nên đánh mất chánh niệm, mà cần duy trì việc thiền đi. Chúng sinh được tạo nên năm uẩn, bao gồm sắc, thọ, tường, hành và thức và chúng mang tính cách vô thường và vô ngã. Thân thể này không phải là ta, không phải của ta và không phải tự ngã. Cái gì đẹp đẽ nhất cũng phải già nua, tàn lụi và hủy hoại. Biết được như vậy, mình không bị kẹt vào năm uẩn, không bị thất niệm vì năm uẩn. Một người biểu diễn xiếc trên dây, người này rất cẩn trọng từng động tác, từng bước đi để giữ cho thân được cân bằng không bị ngã. Thực tập chánh niệm giống như người diễn xiếc đi trên dây, chú ý về thân và tâm để không bị xao động, không bị nghiêng ngã trong lúc bước đi.

Nghe Phật rầy, Rahùla quyết chí thực tập chánh niệm, chú rời khỏi đoàn khất thực, quay lại cụm rừng thực tập thiền quán, thành tâm giữ chánh niệm.

Chánh niệm là nhận diện đơn thuần, biết điều gì đang xảy ra, về bên trong lẫn bên ngoài. Nói đến chánh niệm thì chành niệm về cái gì, tức là phải có đối tượng của chánh niệm. Chánh niệm về thân, hay nhận diện thân và biết thân. Khi đi biết đang đi, khi ngồi biết đang ngồi, khi nằm biết đang nằm, khi thân đang làm gì thì biết thân đang làm việc đó. Thân chứa đầy những thứ bất tịnh hay một đại gia hôi thúi. Nhận diện sự bất tịnh của thân để không chiều chuộng thân, không chiều chuộng thân bằng các tham đắm của sáu căn. Nhận diện sự thanh tịnh của thân để biết nuôi dưỡng và chăm sóc thân, sử dụng thân như đền thờ tâm linh, như con thuyền vượt biển, nhờ đó mà biết giữ giới, biết lợi dụng thân để hành trì chánh pháp. Chánh niệm về tâm, hay nhận diện tâm và biết tâm. Tâm đôi lúc giãi đãi, dễ duôi và lười biếng, nhận biết điều này để quay về sự tinh tấn. Tâm thường hay lạc lõng trong những cuộc phiêu lưu của quá khứ, hiện tại và tương lai nên tâm thường thất niệm, đánh mất uy nghi của thân. Biết đang thất niệm là bắt đầu có chánh niệm và chánh niệm làm cho thất niệm, là những ưu phiền, những lo toan, những sợ hãi tan như mây khói. Chánh niệm về thọ, hay nhận diện thọ và biết thọ. Thọ này là khổ nhưng khi biết thọ, cái khổ giảm đi và có khả năng chuyển hóa. Chánh niệm như vị trụ trì của một ngôi chùa, biết các đệ tử đang hạnh phúc hay khổ đau, biết nhu cầu của từng đệ tử, từ đó có thể giúp từng đệ tử thực tập, chuyển hóa và thành tựu. Khi thọ khổ phát sinh, biết có thọ khổ đang phát sinh, đang diễn ra và đang kết thúc, cũng vậy đối với thọ lạc và thọ xả. Tìm kiếm thọ như tìm kiếm khổ mà biểu hiện của khổ chỉ đi ngang qua các cảm thọ như thế nên thọ hết sức vô thường và vô ngã. Như một nụ cười, có thể vô tư, cò thể đẹp đẽ, có thể nhẹ nhàng, có thể đàm tiếu, nhưng nụ cười đó đến rồi đi, xuất hiện như cơn gió thoảng qua. Mình tập trồng những nụ cười và có cảm giác lạc thú hay bình yên nhưng không kẹt vào nụ cười đó. Cười chỉ để cười thôi. Cười có mục đích thì phẩm chất của cười đã giảm đi ít nhiều.

Chánh niệm về các pháp, hay nhận diện pháp và biết pháp. Các pháp biểu hiện do kết hợp của các nhân duyên mà mọi thứ đều trùng trùng duyên khởi nên các pháp hết sức vô ngã. Tạo ra động lực mang tính chất ép buộc để các pháp thuận theo mình rất khó. Chánh niệm như một cách nhận diện trong điều kiện của chấp nhận, như thay đổi thái độ để thay đổi thế giới, như tâm an cảnh sẽ an, như tâm bình thế giới bình. Một người xin vào tập đoàn Intel làm việc, bản thân tập đoàn này đã có sẵn nền văn hóa doanh nghiệp, có những chuẩn mực văn hóa, có sứ mệnh, có tầm nhìn. Bây giờ người này vừa vào làm việc và yêu cầu tất cả mọi thành viên trong tổ chức đó, tất cả chuẩn mực văn hóa doanh nghiệp, tất cả giá trị cốt lõi của sứ mệnh phải thay đổi vì người này thì e là vọng tưởng. Người mới vào phải học cách hòa nhập môi trường mới, văn hóa mới, thay đổi để thích nghi với cái mới, bằng không sẽ bị đào thải. Hòa nhập chứ không hòa tan, hòa nhập mang yếu tố chấp nhận, còn hòa tan mang yếu tố buông lung. Nhận diện đơn thuần các pháp để không chạy trốn các pháp, không làm ngơ, không quay lưng, mà cùng trở về với các pháp. Các pháp đang diễn ra là các pháp đang trở về, mình đang đồng hành với các pháp tức là mình cũng đang trở về.

Mọi người thường chúc nhau câu nói, Chúc bạn thân tâm thường an lạc. Vậy điều gì có thể dẫn tới thường an lạc? Chánh niệm về năm uẩn là giúp cho bên trong lẫn bên ngoài thường an lạc. Năm uẩn không hẳn là bên trong cũng không hẳn là bên ngoài bởi vì năm uẩn được làm bằng những yếu tố không phải là tôi, không phải riêng biệt của tôi. Sắc thân này được hình thành từ các yếu tố của ba mẹ, ông bà, tổ tiên, thầy cô, bạn bè, từ anh chị, từ đất đai, cây cỏ, không khí, hơi ấm… Chăm sóc cho sắc thân là chăm sóc cho tất cả yếu tố kia, chánh niệm về sắc thân là làm cho tất cả các yếu tố kia hiện tiền và trân quý sự có mặt của tất cả các yếu tố kia. Vì thế mới nói khi đi thiền hay ngồi thiền thì tất cả các yếu tố làm nên sắc thân đều đang đi thiền và ngồi thiền nên nếu mình có an lạc trong thiền tập tức là ba mẹ, thầy cô, đất đai, cây cỏ … đều có an lạc. Đây chính là sự mầu nhiệm của chánh niệm.

Tưởng là tri giác và tri giác về một đối tượng nào đó. Tri giác có thể đúng đắn hoặc sai lầm. Khi thông tin hay các điều kiện đầy đủ, tri giác đúng đắn hơn và khi chưa đủ thông tin hay các điều kiện chưa đầy đủ, tri giác có thể sai lầm. Khi nhìn cách hành xử của một người, mình có tri giác về người đó, tuy nhiên tri giác này chỉ mang tính tương đối, có thể đúng hoặc có thể sai. Cách hành xử ban đầu chưa thể nói lên tính cách vì có thể đó chỉ là phản ứng nhất thời trong hoàn cảnh nhất thời. Tri giác đúng có thể mang đến hiểu biết và thương yêu. Do có tri giác đúng đắn, người kia được hiểu, được thông cảm và dễ dàng được chia sẻ. Tri giác không đúng đắn, sự hiểu lầm diễn ra và người kia không được hiểu, không được thông cảm, không được chia sẻ và việc phán xét bắt đầu diễn ra. Chánh niệm về tưởng để biết lắng nghe, không thấy đối tượng kia nằm ngoài mình và cũng biết thương mình. Thương mình vì vẫn còn hời hợt, không chịu nhìn sâu, không thấy được nỗi khổ niềm đau của người kia.

Hành là những hiện tượng tâm ý sau khi có tưởng như chú ý, đánh giá, phê bình, phán xét, yêu thương, ghét bỏ, hờn giận, quyết tâm, chú tâm… Nếu vọng tưởng thì hành sẽ xa rời vì các biểu hiện của tâm lý không như những gì đang diễn ra. Vọng tưởng càng điên đảo thì tâm ý càng điên đảo và cách hành xử vì thế trở nên điên đảo. Con người tạo nghiệp do không chánh niệm rõ ràng về hành, không theo dõi được hành và để cho hành dẫn đi. Muốn quản trị nghiệp, cần thực tập chánh niệm về hành, nhận diện mình đang suy nghĩ điều gì và hành động điều gì.

Tiếp theo, thức phát sinh khi căn tiếp xúc với trần. Sáu căn tiếp xúc với sáu trần tạo ra sáu thức, là ý thức của mắt, tai, mũi, lưỡi, thân, ý. Không có chánh niệm thì sáu thức tạo nên phân biệt với các đối tượng hình sắc, âm thanh, vị nếm, mùi hương, xúc chạm và suy nghĩ. Do có phân biệt nên có thích hay không thích, thương hoặc ghét, tầm cầu hay không tầm cầu, thấy có cao thấp, thành bại, đẹp xấu và đủ thứ phân biệt khác. Chánh niệm về thức để thấy tất cả các trần đều bình đẳng, tùy theo nhân duyên mà biểu hiện. Cái thấy về bình đẳng đem tới quả vị không của các pháp. Do không phân biệt nên không chấp trước, mình thực tập được bình an. Bình an là hoa trái của thực tập chánh niệm.

Năm uẩn là lãnh thổ, có mối liên hệ với nhau rất chặt chẽ. Chúng dính với nhau không thể tách rời. Uẩn này liên quan đến uẩn kia và uẩn kia liên quan đến uẩn nọ. Chánh niệm về lãnh thổ như đức vua đang cầm cương, lèo lái đất nước một cách an lạc và thái bình. Thân là lãnh thổ, tâm là lãnh thổ. Bảo vệ thân tâm là bảo vệ lãnh thổ. Bảo vệ lãnh thổ là sự nghiệp của đức vua thì bảo vệ năm uẩn là sự nghiệp của người tu. Đã làm một người tu thì phải thu thúc sáu căn như đức vua trị vì lãnh thổ, xây dựng quốc phòng, sắp xếp kỉ cương và phòng ngừa kẻ địch. Chánh niệm để phòng ngừa những tên trộm, thản nhiên với kẻ địch và xây dựng hòa bình cho thân tâm. Chánh niệm là trở về với thực tại, sống chung với vô thường, vô ngã và niết bàn. Trong giây phút chánh niệm ở đỉnh cao, mình như dạo chơi giữa vô thường, nhận diện vô thường nhưng không miệt mài trong vô thường. Thực tại rất vô ngã, do chịu sự tác động của nhân duyên, nên mình dạo chơi giữa khu vườn vô ngã, không còn hả hê trong những ý niệm về ngã. Niết bàn là bây giờ và ở đây, giờ khắc có chánh niệm là giờ khắc mọi ý niệm vắng bặt, phẩm chất niết bàn bắt đầu lên ngôi, biến cõi ta bà thành cõi niết bàn.

Chánh niệm giúp hành giả tiếp xúc với thực tại mầu nhiệm hay sự sống mầu nhiệm. Thân thể này là một thực tại mầu nhiệm. Mình biết mình còn sống và thực tập sống sâu sắc trong thực tại. Tất cả đều có mặt trong thân thể này và thân thể này cũng đang biểu hiện trong muôn hình vạn trạng thân thể. Chúng sinh đang trao đổi chất cho nhau và chúng sinh đang nương tựa vào nhau để sống. Thân Phật thanh tịnh như lưu ly nhưng cái tính lưu ly có sẵn trong mỗi chúng sinh, chỉ cần mỗi ngày lau đi chút thất niệm, gia tăng chút chánh niệm, đến khi chánh niệm đầy dẫy trong thân, thân chúng sinh sẽ trở nên thanh tịnh như lưu ly. Tâm Phật sáng ngời như trăng tỏ nhưng tính trăng tỏ có sẵn trong mỗi chúng sinh, chỉ cần mỗi ngày giảm bớt mấy tên trộm trong tâm, bớt đi hoang, gia tăng chút chú tâm, đến khi chánh niệm tròn đầy, tâm chúng sinh bỗng chốc sáng ngời như trăng tỏ.

Thực tập chánh niệm là hiến tặng cuộc đời từ ái. Có bài kệ đi đường, Khoan thai bước trên đường – Lòng dạt dào tình thương – Hồn nhiên như thơ trẻ – Tâm bồ đề ngát hương. Đường phố tất bật đầy ô nhiễm, có người đi khoan thai thảnh thơi thì đúng là của hiếm. Người này đang hiến tặng đời từ ái, vì khoan thai thảnh thơi là chất liệu của từ ái. Vì thảnh thơi nên có đủ thì giờ quán chiếu tình thương và phát khởi tình thương. Tình thương xuất hiện trong từng bước chân chánh niệm, nó không đi vào phiền não, hối hả, lo toan và kì thị, mà đi vào từ ái, đi vào bình an, đi vào không tất bật, nhờ thế mà buông bỏ. Bước chân chánh niệm là bước chân của thực tập buông bỏ, buông bỏ những lớp bùn nhơ là náo nhiệt và cằn cỗi sự sống, bước chân như vậy là bước chân làm nở hoa sen, bước chân đi trong bùn nhơ nhưng không lấm lem bùn nhơ. Trẻ thơ chỉ biết rong chơi và vui cười. Nhiều khi người lớn cần học cách hồn nhiên của trẻ thơ, nhưng cái tính trẻ thơ không mang tính chất thờ ơ với thực tại mà đi trong thực tại, ngắm nhìn thực tại nhưng không vòi vĩnh thực tại. Biết thảnh thơi, biết yêu thương, biết an nhiên, biết tỉnh thức, mình làm cho tâm bồ đề được nuôi dưỡng. Tâm bồ đề là tâm giác ngộ, tâm biết tỉnh thức. Mỗi ngày giác ngộ một chút, mỗi bước chân tỉnh thức một chút, sự sống sẽ trở nên từ ái, không đến nỗi khổ đau như người ta tưởng, không đến nổi điên đảo như người ta tưởng. Chánh niệm giúp hành giả trở nên vô cầu vì đã thỏa mãn trong thực tại. Thực tại đã đầy đủ các điều kiện để thỏa mãn nên không còn tầm cầu gì nữa. Đây gọi là cầu cái vô cầu. Khi chánh niệm trở thành thói quen, mọi thứ đã trở nên có chánh niệm, thì còn niệm gì nữa, chánh niệm cũng như không niệm, nên gọi là chánh niệm vậy. Tâm không vòn vọng động thì niệm gì nữa, đây gọi là niệm cái vô niệm.

Chánh niệm đập tan và phá bỏ mọi lằn ranh giới do phân biệt gây nên. Mình bắt đầu biết hóa thân như vị bồ tát đem tình thương khắp chốn nhân gian. Chánh niệm về sự có mặt của ba mẹ, ba mẹ bên ngoài và ba mẹ bên trong, mình tiếp xúc với ba mẹ trong tất cả chúng sinh và trong phút chốc, mình không phải là trẻ mồ côi vì tất cả chúng sinh đều là ba mẹ mình. Bồ tát Địa tạng thực tập hạnh nguyện báo hiếu chúng sinh, theo đó xem tất cả người nam đều là ba mình và tất cả người nữ đều là mẹ mình. Tất cả thì không còn phân biệt, thực tập chánh niệm có thể làm cái chuyện như vậy. Khi khổ đau hay tai nạn xảy đến người khác, mình không thờ ơ với khổ đau. Nếu cứ cho khổ đau chỉ xảy ra cho người kia thôi và không bao giờ xảy ra với mình, mình đang phân biệt trong đối tượng hứng chịu khổ đau. Đã sinh ra làm người thì phải biết thân này ắt sẽ già, thân này ắt sẽ bệnh, thân này ắt sẽ chết, thân này ắt sẽ hoại. Người kia cũng thế, mình cũng thế. Cái sinh, lão, bệnh, tử nối tiếp trùng điệp có chúng sinh nào mà không phải trải qua. Biết vậy nên sống sâu sắc trong thực tại, không thờ ơ với thực tại và không dẫm đạp thực tại mà đi. Mẹ đang còn sống đó là một thực tại, trân quý sự có mặt của mẹ là trân quý thực tại nên sống trọn vẹn với sự có mặt của mẹ. Dù mai đây mẹ có xa lìa thế giới, có chuyển sang thực tại khác, mình không tiếc nuối, không hối hận, vì mình đang là tiếp nối của mẹ, thực tại mẹ đang được nuôi dưỡng trong mình, hãy hạnh phúc với người mẹ ở trong mình đó. Mình và mẹ có sự thống nhất mầu nhiệm, vì mẹ đi vào mình và mình đi vào mẹ, không hề có lằn ranh giới nào. Tính mẹ có sẵn trong mình và tính mẹ cũng đầy dẫy trong tất cả các đối tượng. Có thể nói ai cũng có thiên hướng làm ba mẹ và ai cũng có thiên hướng làm đứa con, khi ba mẹ và con cái đi vào nhau, thì không còn phân biệt gì nữa, tùy theo nhân duyên mà tính này hay tính kia biểu hiện. Chánh niệm miên mật có công năng chặt đứt sự phân biệt để tiếp xúc với thống nhất nhiệm mầu.

Thực tập chánh niệm khi uống trà gọi là thiền trà. Khi uống, hãy thử đọc bài kệ, Hai tay nâng chén trà – Theo dõi thở vào ra – Bây giờ hãy tiếp xúc – Vạn vật đang hòa ca. Uống trà là chỉ để uống trà thôi. Nếu có chánh niệm, chén trà đang có mặt cho mình nên mình cũng nên có mặt cho chén trà. Chú tâm vào việc pha trà, rót trà, mời khách, nâng chén trà và uống trà. Uống trà mà nói chuyện phiếm, bực mình vì chuyện đời, lo lắng về tương lai hay sợ hãi về chuyện quá khứ, mình đánh mất mình trong việc uống trà. Trong giây phút buông thả, mình không thực sự uống trà, mà uống cái chuyện phiếm, uống cái bực mình, uống cái lo lắng hay uống cái sợ hãi, hạnh phúc trong việc uống trà bị đánh cắp. Thực tập quán chiếu khi uống trà mà trân quý chén trà. Vạn vật đang góp mặt trong chén trà, nào là đất, nước, mưa, ánh mặt trời, nào là công phu chăm sóc lá trà, hái lá trà, phơi khô hay sấy khô. Rất nhiều yếu tố của đất trời và sức người nằm trong từng giọt trà. Uống trà là uống cả đất trời, uống cả vũ trụ. Vạn vật đang hòa ca mà tạo nên chén trà đó. Nên chén trà là cả một bài pháp thoại, uống trà là cả một bài thiền tập và người uống trà là một hành giả. Chánh niệm khi uống trà không đơn thuần là có mặt cho chén trà, mà còn có mặt cho cả đất trời, cho cả vũ trụ. Người hành thiền trà muốn thông báo rằng, con đang có mặt cho đất trời đây, con đang có mặt cho vũ trụ đây. Sự có mặt đích thực là báo hiếu đích thực. Thiền trà vì thế là bài thực tập mầu nhiệm.

Thực tập chánh niệm về lời nói gọi là thiền nói hay thiền ái ngữ. Hiến tặng lời từ ái là lời ái ngữ có chánh niệm. Lời nói có thể tưởi tẩm những hạt giống lành khiến người nghe có niềm tin, có niềm vui, có hạnh phúc, bỗng chốc chuyển hóa được khổ đau trong tâm. Lời ái ngữ có chất liệu của sự thật nên nói sự thật là tôn trọng người nghe và xây dựng trung tín trong xã hội. Vì biết mình nói lời sự thật nên người nói hiến tặng bình an, tức là có chánh niệm, có tu trong khi nói. Nói lời hòa giải, cảm thông, lời nói bao dung, tha thứ lúc nào cũng đẹp và thật không hay khi nói lời chia rẽ, kích động bạo lực và hận thù. Phim ảnh và âm nhạc đôi khi có nhiều lời lẽ rất bạo động và ủy mị nên làm phim cũng cần chánh niệm, người viết kịch bản cũng cần chánh niệm.  Một bộ phim làm ra sẽ có hàng ngàn thậm chí hàng triệu người xem, nếu thông điệp, lời thoại, hình ảnh không có chánh niệm thì nó sẽ gieo rắc cho khán giả những đau thương và thèm khát mạnh mẽ đến nỗi nó gây tán nát chẳng khác gì cơn sóng thần. Một bộ phim có giáo dục, tưới tẩm các hạt giống đạo đức, bộ phim đó đáng xem và từ người làm phim, người viết kịch bản, đạo diễn đến ê kíp làm phim và các diễn viên có phước nhiều hơn, có tu hơn. Chánh niệm như người ta mang đến một bao đậu gồm nhiều loại đậu khác nhau, người lặt đậu ngồi xuống phân loại hạt đậu ra, đây là đậu đen, đây là đậu xanh, đây là đậu đỏ, đây là đậu trắng… Phân loại chứ không phân biệt, biết các loại đậu nhưng không phân biệt đậu.

Thực tập chánh niệm mọi lúc mọi nơi là thiền mọi lúc mọi nơi, gọi là thiền công việc hay thiền sinh hoạt. Chánh niệm torng lúc nấu cơm, lặt rau, đánh máy vi tính, sử dụng Internet, kí hợp đồng… Nếu tất cả công việc có chất liệu của chánh niệm, mình sẽ chú tâm trong công việc, mình tiếp xúc với phẩm chất hạnh phúc của công việc. Chánh niệm là trái tim của thiền tập nên chánh niệm mọi lúc mọi nơi là thiền trong mọi hoàn cảnh. Một kế toán viên khi định khoản, biết con số này nên đưa vào tài khoản tiền mặt, con số kia đưa vào tài khoản phải thu, con số này đưa vào tài khoản phải trả. Chánh niệm như người làm kế toán nhận diện được tài khoản nào phải đưa đúng con số thì khi chuẩn bị bảng cân đối kế toán, con số bên có và con số bên nợ mới cân bằng. Trong việc thực tập chánh niệm, nhận diện hạnh phúc và khổ đau, và gọi tên cho được đây là hạnh phúc, đây là khổ đau, mình ở trạng thái cân bằng, không hạnh phúc quá và không khổ đau quá, giữ được tính quân bình trong đời sống hàng ngày. Buổi sáng thức dậy, bước chân xuống đất, hãy dặn lòng thực tập chánh niệm, rồi đến làm vệ sinh, đánh răng, súc miệng, ăn cơm, chạy xe, làm việc, đi bộ… đều cần thực tập chánh niệm. Làm việc ở Kent hay bất cứ chỗ nào khác, tôi đều thực tập chánh niệm, từ việc dẫn xe, đội nón bảo hiểm, lên xuống cầu thang, uống nước, trò chuyện với học trò, tôi đều luôn nhắc nhở bản thân phải giữ chánh niệm. Phật là tỉnh thức và chánh niệm là phương tiện giúp mình tỉnh thức nên chánh niệm có mặt tức là làm cho Phật luôn có mặt.

Phật Dạy Cách Tập Sống Một Mình Nơi Thanh Vắng

Phật Không Từ Đâu Tới Và Cũng Không Đi Về Đâu

Kệ Tỉnh Thức

Tử sinh là chuyện thường
Biệt ly là muôn thuở
Con người hay đảo điên
Thiện trí không hệ lụy.

Trầm luân từ vô thủy
Nước mắt như đại dương
Cuộc đời đầy tang thương
Xương trắng khắp đại địa.

Một kiếp không trọn vẹn
Cuộc đời lắm đổi thay
Tuổi thanh xuân bao ngày
Già chết khó tránh khỏi.

Bao thăng trầm danh lợi
Vinh nhục nối liền nhau
Thương buồn vui huyễn mộng
Tình nhân nghĩa phu thê.

Thương ghét luôn gần kề
Cuộc đời luôn ngang trái
Sự nghiệp và của cải
Bằng nước mắt mồ hôi.

Vật nay dời mai đổi
Tà kiến chấp của ta
Phải buông bỏ tất cả
Khi hơi thở tàn đi.

Người trí luôn thấu hiểu
Nguyên nhân của khổ đau
Tìm hướng đi giải thoát
Vượt qua mọi sinh tử.

Nương nhờ nơi Đức Phật
Nương nhờ nơi Pháp mầu
Nương nhờ nơi Tăng chúng
Nguyện hạnh phúc bền lâu.

Có một sự thật mà ai cũng biết là đã có sinh thì phải có tử, đã có hợp thì phải có tan, gặp nhau đây thì mai phải xa lìa. Tôi dạy một lớp học nhưng không thể dạy hoài, dù học trò có đông cách mấy, đến lúc nào đó thì đường ai nấy đi. Những người học trò tâm linh cũng vậy, ngồi bên nhau cùng thở cùng cười, nhưng rồi cũng nói lời chia tay. Kinh Niết Bàn nói, Tất cả các thế gian, vật sống đều phải chết, thọ mạng tuy rất nhiều, rốt cuộc quyết phải hết, lúc thịnh dần đến suy, hội họp quyết biệt ly, hoa niên được bao lâu, thinh sắc quyết bịnh cướp, các khổ chạy vòng tròn, trôi lăn không chút nghỉ, ba cõi đều vô thường, các cõi có gì vui đâu. Nghe có vẻ rất đau khổ nhưng sự thật là vậy. Tuy nhiên đây chỉ là một khía cạnh của sự thật. Nếu biết tỉnh thức thì những điều được cho là khổ đau kia sẽ có cái nhìn khác. Đã biết sinh là có tử, cho nên lúc còn đang sống đây, hãy sống thật đàng hoàng, sống cho ra sống, đây là biết tỉnh thức. Đã biết hợp rồi sẽ tan nên giây phút này, trân quý sự có mặt của người kia, yêu thương hết lòng thì dù có xa lìa thế giới, điều đó có xá gì, đây là biết tỉnh thức. Tỉnh thức là biết mình, biết sống sâu sắc trong hiện tại, không khóc lóc, không than van sao số kiếp trôi qua quá nhanh, thậm chí số kiếp chưa tới mà đã vội nói lời chia tay. Có bài kệ, Gặp nhau xin gửi lời chào – Nụ cười hãy tặng cho nhau – Hẹn ngày xôn xao tái ngộ – Chia tay lòng cứ nao nao. Khi còn gặp nhau thì trao tặng nụ cười, trao tặng niềm vui, chế tác hạnh phúc cho nhau thì dù không còn gặp nhau nữa nhưng mình đã ở trong nhau rồi. Mình cười rôm rả cho sự tái hợp và buồn thương cho sự chia lìa. Nhưng có chia lìa thì mới có tái hợp và ngược lại, là tất yếu của sự sống, như chiếc lá rời cành để cành đón chào chiếc lá mới.

Phật là tỉnh thức, là biết cái đang là, biết chuyện đang diễn ra bên trong và bên ngoài. Khi gặp nhau, mình biết là mình đang gặp nhau nên mình cống hiến phẩm chất của sự có mặt cho nhau, mình đang tỉnh thức, đang làm cho Phật mỉm cười trong mình. Khi chia tay, mình biết là mình đang chia tay nên mình không còn níu kéo gì nữa, hãy để buổi chia tay được tự nhiên, để còn niềm vui còn có cơ hội nở nụ cười, mình đang tỉnh thức, đang làm cho Phật mìm cười trong mình. Ngược lại, lúc gặp nhau, mình không dành thời gian cho nhau, mình lấp đầy những buổi gặp mặt bằng lo lắng, bằng than thở, bằng trách móc, bằng hờn ghen. Hạnh phúc không được xây đắp, mà trong đó những ích kỷ nhen nhóm, mình không biết tỉnh thức, đức Phật trong mình bật khóc. Đến lúc chia tay, mình níu kéo, bao nhiêu giận dỗi lại tuôn ra, những bất an chất chồng và mình chưa bao giờ biết hương vị của bình an, đơn giản vì mình không chịu tỉnh thức, đức Phật trong mình chảy nước mắt rồi.

Người không trì chánh pháp
Bỏ bê việc tu hành
Dù cầu cạnh bên Phật
Nhưng tâm vẫn lận đận.

Rồi chính vào lúc này
Đức Phật đã bật khóc
Chảy hai hàng nước mắt
Thương chúng sinh long đong.

Người hành trì chánh pháp
Miên mật không đổi dời
Xa Phật muôn trùng khơi
Nhưng biết Phật thấy Phật.

Chính vào lúc này đây
Đức Phật nở nụ cười
Khen ngợi người đệ tử
Biết cần mẫn tâm tu.

Bậc thiện tri thức sống đời tỉnh thức, không còn kẹt vào sinh tử và biệt li. Thiện tri thức còn gọi là thiện hữu, đạo hữu hay nói dễ hiểu là người bạn đạo, là người nắm vững giáo lí và tinh thông thiền định, có thể giúp đỡ người khác trên con đường tu học. Cả một cuộc đời người này tầm cầu học đạo, hành đạo và phát triển đạo. Đạo ở đây là con đường tỉnh thức, là con đường làm cho Phật hiện tiền. Do vậy, năng lượng Phật có mặt ở khắp mọi nơi, trong mỗi bước chân, mỗi lời nói hay mỗi dòng suy nghĩ của người này. Người như vậy là đang gần Phật, đang ở chung với Phật và đang được Phật chăm sóc. Người này rất hiếu thảo, không bao giờ làm Phật bật khóc nên chuyên tâm hành trì chánh pháp. Người tu chính là bậc thiện tri thức và lúc nào cũng có sức hút mãnh liệt, không phải vì người này đẹp hay uy nghi mà từ tự thân của người này tràn ngập năng lượng tỉnh thức, năng lượng của sự buông bỏ và biết dừng lại.

Cuộc đời này nếu không tỉnh thức, nước mắt sẽ lấp đầy, lấy đầy từ kiếp này sang kiếp khác, mênh mông như bể biển. Thương yêu mà phải xa nhau thì nước mắt rơi. Thù ghét mà phải gặp nhau thì nước mắt rơi. Mong cầu mà không toại nguyện thì nước mắt rơi. Cơ thể con người nhỏ bé nhưng nước mắt có thể lấp đầy cả bốn bể. Rồi biết bao tang thương chồng chất. Cha mẹ sống đời cách mấy cũng phải ra đi, người thương trẻ cách mấy cũng già rồi chết, bạn bè tụ họp đông đảo cách mấy đến lúc mỗi đứa đi mỗi ngả, đỉnh cao cách mấy của danh vọng cũng phải nộp đơn phá sản. Mảnh đất này, đại địa này, giang đôi tay nuôi nấng mình và đón nhận mình trở về với tứ đại. Đất này là xương, là máu, là thịt, là tim, gan, ruột, mật. Tất cả đều đi vào đất, vào nước, vào gió, vào không khí, vào cát bụi, vào mọi thứ xung quanh.

Đời sống không tỉnh thức thì chỉ có khổ thôi, mà khổ thì có gì vui đâu. Ý thức được khổ đau của thế gian, mình nguyện thực tập tỉnh thức, mang lại cho khổ đau sự chuyển hóa, cho nó thẩm thấu niềm vui và hạnh phúc. Mọi thứ mình làm đều phục vụ cho hạnh phúc đích thực mà hạnh phúc đích thực là hoa trái của thực tập tỉnh thức. Từ khổ đau, thực tập tỉnh thức bằng cách không đi vào những nguyên nhân có thể gây khổ đau, có thể tạo hành trì cho khổ đau. Con người bị khổ đau vây bủa và khổ đau như quân địch tấn công tứ phía, nhưng khổ đau không phải là để xua đuổi mà để ôm lấy, bắt tay và làm bạn, vì kẻ địch vẫn có thể hòa giải, làm đối tác hay làm huynh đệ. Sở dĩ gọi đó là khổ đau vì nó không biết cách hạnh phúc, cũng như gọi người đó là kẻ thù vì chẳng qua chưa biết cách làm bạn. Bắt tay với khổ đau không phải là cổ xúy cho khổ đau mà tạo cho mình cơ hội tìm hiểu khổ đau, từ khổ đau mà thực tập hạnh phúc. Bắt tay với kẻ thù không phải là đồng lõa với kẻ thù mà tạo cho mình điều kiện để nói chuyện, chia sẻ, tâm sự, bày tỏ với kẻ thù, để hiểu kẻ thù và từ đó xây dựng phương án làm bạn. Đã là bạn thì không còn gì gọi là khổ đau hay kẻ thù nữa, mình thương khổ đau và thương luôn kẻ thù của mình, vì khổ đau đó là biểu hiện của mình và kẻ thủ đó cũng là biểu hiện của mình. Do mình không tỉnh thức, mình để khổ đau và kẻ thù xuất hiện. Nếu biết tỉnh thức, thấy khổ đau không thực có và kẻ thù không thực có, tất cả đều do biểu hiện của ý niệm, của cách suy nghĩ. Cho nên nói trong phiền não có chất liệu của bồ đề, trong kẻ thù có chất liệu của người bạn. Bồ đề đấy nhưng mình tưởng là phiền não, người bạn đấy nhưng mình tưởng là kẻ thù. Tất cả khổ đau và kẻ thù đều do vọng tưởng mà ra và trên 90% năng lượng mình có được đều bị dồn vào vọng tưởng. Nói vậy để thấy mình khổ đau và đầy dẫy kẻ thù như thế nào. Chấm dứt vọng tưởng thì khổ đau và kẻ thù không có điều kiện để biểu hiện.

Ở trên tôi có kể câu chuyện về con ma nhắc mình niệm Phật. Con ma này có thể do vọng tưởng mà ra, như nhìn thấy cái bóng của lá chuối hắt vào tường tưởng là con ma, nhìn sợi dây lằng ngoằng mà tưởng là con rắn, nhìn người kia nói chuyện chỉ trỏ mà tưởng là đang nói xấu mình. Cái vọng tưởng làm cho mình sợ và mình niệm Phật, thậm chí niệm Phật miên mật hơn nữa. Cho nên phiền não của vọng tưởng có tính chất bồ đề, nó nhắc nhở mình khổ đau đang có mặt đó và niệm Phật trong thời khắc này là phương pháp cứu cánh. Niệm Phật không phải là kêu ông Phật tới cứu mà kêu năng lượng Phật bình an vốn có trong tự thân, và khi năng lượng này phát triển mạnh mẽ, những vọng tưởng về mấy con ma tự nhiên tan biến, rồi mình đón nhận sự không sợ hãi, bình an quay trở lại. Niệm Phật để có bình an cũng có thể là một vọng tưởng. Niệm Phật chỉ để niệm Phật thôi, đây mới gọi là tỉnh thức. Niệm Phật để mong cầu thì vọng tưởng trong sự niệm Phật sinh khởi, vẫn còn thất niệm, chưa tỉnh thức đích thực. Thật ra cũng không cần niệm Phật để đánh đuổi ma vọng tưởng, đã nói là vọng tưởng thì không thực sự có thì có cái gì để đánh đuổi đâu. Nếu gặp ma thì chỉ cần nói, con ma đó à, “say hello” với nó, nhận diện con ma đó thì con ma đó sẽ tự nhiên biến mất, bằng không con ma vẫn còn ở đó, ở đó là ở trong tâm của mình, cái tâm bị hừng hẫy bởi ma chướng.

Cuộc đời luôn thay đổi, biến chuyển một cách không thể lường trước được. Mới thấy đó đã mất đó, mới vui đó đã buồn đó, mới tay bắt mặt mừng thì đã vội quay lưng với nhau. Người có sắc đẹp thì tưổi thanh xuân cũng mau chóng qua đi, rồi già, rồi chết, rất chóng vánh. Có bài hát Sáu Mươi Năm Cuộc Đời nói rằng, đời người có bao nhiêu, hai mươi năm đầu, sung sướng có bao lâu, hai mươi năm sau tình yêu thì cao vời vợi và hai mươi năm cuối thì có là bao. Người nào sống qua được sáu mươi tuổi được xem là sống thọ, nhưng có mấy ai may mắn đi qua hết kiếp người. Nhìn vào nghĩa trang, nhiều nấm mộ khắc ghi tên tuổi những người còn rất trẻ, mái đầu hãy còn xanh, thậm chí tuổi thanh xuân còn chưa chạm tới. Điều này cho thấy cái chết không chừa một ai, dù có đi vào rừng sâu hay lặn xuống biển để trốn cái chết, cái chết cũng lần mò đến, đơn giản vì cái chết không từ bên ngoài ban phát vào mà cái chết đi từ tự thân mà ra. Sinh ra thì phải chết, là qui luật của vô thường, nhưng qui luật vô thường còn nói đến sự tiếp nối. Đời sống này chỉ là một sự kiện trong chuỗi những sự kiện của sự sống, và mình được tiếp nối bằng một đời sống khác. Thọ mạng này là vô lượng, nó không bị giới hạn trong một kiếp sống. Thấy được điều này nên không sợ hãi cái chết, nhìn cái chết nhẹ tựa lông hồng. Ngày xưa các chiến sĩ ra trận, đem cái chết đặt ở đầu lưỡi kiếm hay đầu nòng súng, với họ thì cái chết có xá gì. Có thể có sự sợ hãi, nhưng đã ra chiến trận là 50-50, một là chết hai là sống. Nếu còn sống thì cũng 50-50, một là còn nguyên vẹn, hai là bị thương tật. Người tỉnh thức không bị kẹt vào đời sống này, sống đàng hoàng trong đời sống này để được tiếp nối đàng hoàng trong đời sống tiếp theo, đồng thời tu tập để chấm dứt sinh tử. Bạn Đăng Khoa hay hỏi tôi nguồn gốc sinh tử là gì, tôi không trả lời vì bạn này hay hỏi lý thuyết và ít khi chịu thực tập để nhìn ra cho được nguồn gốc của sinh tử. Thực ra trong Kinh Duyên Khởi, nguồn gốc sinh tử chính là vô minh, và cũng có người nói nguồn gốc sinh tử là sáu căn vì không được thu thúc nên sinh ra ái nhiễm và đủ thứ vô minh làm lây lất chúng sinh.

Tuệ giác của người tu là biết dừng lại. Dừng lại không phải là đang đi rồi đứng lại, mà dừng lại những vô minh, những tham đắm, những sân hận, những ngạo mạn, những hoài nghi, những kiến chấp, những lo toan, những sợ hãi, nói chung là dừng lại những thứ khiến cho mình bất an, cho nên đang đi vẫn có thể dừng lại. Phương pháp thực tập ngồi yên rất hay, nó giúp mình dừng lại những rong ruổi, những cuộc hành trình đi hoang, những biến chứng thẫn thờ trong tâm. Làm cho tâm dừng lại thì tự nhiên thân cũng dừng lại. Thầy của học trò tôi, bạn An Long Minh, thường khuyên học trò tôi nên lập gia đình đi, rồi có con cái, sau này còn lo giữ tài sản cho ba mẹ, giữ nhà cửa cho ba mẹ, nhưng người học trò này quyết chí tu hành nên muốn buông bỏ tất cả để có thể rảnh rang trên con đường tu tập của mình. Buông bỏ không phải là cho hết đi tài sản mà buông bỏ ý niệm ham muốn chất chứa trong tâm, ý niệm cho rằng phải có mấy thứ tài sản đó thì mới có hạnh phúc. Đành rằng có đủ tài sản chi tiêu hàng ngày thì sẽ bớt lo toan, bớt phiền não, sẽ có hạnh phúc hơn, nhưng hạnh phúc này mong manh, nó mang hơi hướm của sự tiêu thụ, nên không đích thực và không vĩnh cửu, điều mà người tu hướng tới và đang chế tác hàng ngày là hạnh phúc đích thực, mà đích thực thì không có hơi hướm của sự tiêu thụ, mà ngược lại nó mang hơi hướm của sự ban tặng, của phụng sự, của hi sinh, của buông bỏ, của cho đi. Vì thế tôi khuyên người học trò này, giữa sự bất an và bình an, bạn hãy chọn đi, bạn ấy đã chọn bình an.

Mình có rất nhiều thăng trầm, như đồ thị hình sin vậy, lúc lên lúc xuống, không có quân bình. Điều gì làm mình thăng trầm mãi vậy? Phải chăng mình đang kẹt vào danh lợi, vào buồn vui, vào vinh nhục, vào quan hệ vợ chồng? Tôi còn nhớ thầy tôi dạy, Này con, danh lợi như giọt nước đầu ghềnh, nó mang dáng vẻ của tiên nữ nhưng bên trong thì rất trống rỗng, con đừng để cho nó dụ khị. Cách đây vài ngày, một cô học trò nhắn tin hỏi tôi là hàng của cô ấy nhập về bị giữ ở hải quan không lấy được, nên bây giờ cô ấy lo lắm, không biết làm sao để lấy hàng ra để kịp buổi triển lãm. Chỉ có một chuyến hàng nhưng cô ấy đứng ngồi không yên, vì bao nhiêu tiền của đổ vào đấy, bao nhiêu người trông chờ vào lợi nhuận của chuyến hàng. Câu chuyện không khác gì bác nông dân bị mất bò, chỉ có khác chút đỉnh là câu chuyện kia rất thời xưa và câu chuyện của cô học trò thì rất thời nay, nhưng bản chất của nó thì không khác gì mấy. Tôi chia sẻ vài phương pháp lấy hàng cho cô nhưng mà cô vẫn cứ lo. Cô nói, không làm kinh doanh thì không thể phát triển được nên phải làm thôi, vì cô có ý niệm là muốn phát triển thì phải làm kinh doanh. Mình làm kinh doanh thì cứ làm nhưng làm thì phải có hạnh phúc, phải biết chuyển hóa những khổ đau trong kinh doanh, bằng không phải xem lại cách làm. Làm cái gì cũng phải lo hết, chứ không chỉ làm kinh doanh, người nội trợ lo công việc trong nhà cũng phải lo nữa, nhưng đừng để những cái lo đó dìm mình chết, những việc làm này chỉ là phương tiện để duy trì sự sống, đừng biến nó thành những phương tiện giết chết sự sống.

Tâm thường kéo mình đi vạn lối. Ngồi một chỗ nhưng tâm đi du lịch nên ngồi không yên, như có ngọn lửa đốt cháy, cái này gọi là ngồi trên đống lửa. Người đi làm có rất nhiều dự án phải lo toan, rồi lập gia đình, dự án sinh con đẻ cái cũng cuốn người theo. Người tu cũng thế, cũng có những dự án, dự án viết sách, dự án hoằng pháp và nhiều dự án khác nữa. Các dự án này kéo mình đi, xa hun hút, khiến mình thoát khỏi vòng tay của gia đình. Bên Mỹ, đứa con lớn lên khoảng 18 tuổi thì xem như ba mẹ hết trách nhiệm, đứa con phải tự lập, phải rời xa gia đình. Cách dạy con như vậy cũng tốt, giúp cho đứa nhỏ tinh thần tự lập, nhưng còn gia đình thì sao, đứa con đi xa thì ai sẽ chăm sóc cho gia đình, ba mẹ đến lúc nào đó cũng phải già. Tâm mình cũng vậy, thích rời xa gia đình, thích đi chu du thiên hạ. Gia đình là cái thân này, vì không chịu đoàn tụ với gia đình, nên mình đang có mặt đó, cái tâm bỗng chốc mồ côi. Gia đình không được chăm sóc thì gia đình buồn bã, thân không được chăm sóc thì thân héo hon. Đôi khi mình bỏ quên cái tâm, nên nó đi lạc đường, nó không chịu trở về nữa. Có  một người nghiện game online, và cái tâm nằm trong những trò chơi game đó, ai mà đem máy tính đi hay cắt đường truyền Internet thì chịu không nổi, vò đầu bứt tai, tinh thần bấn loạn, ghê gớm lắm. Trò chơi ăn mất tâm của người nên người kiệt quệ. Thậm chí mất mạng vì chơi game hàng giờ liền. Tâm mình mà không thương, không chăm sóc thì mình còn thương được cái gì nữa. Tâm đi lang thang và thân cũng đi lang thang. Thân tâm không ở cùng một chỗ nên thân đi hoang và tâm cũng đi hoang luôn. Thử nhìn một em bé nhảy lò cò, bé nhảy từ ô này sang ô khác. Tâm cũng nhảy lò cò, nhày từ chỗ này sang chỗ khác. Tâm lang thang tội nghiệp như vậy đó.

Chúng ta đi qua thời đại bằng thương ghét, bằng sự nghiệp, bằng chất chứa của cải và không có con đường nào vừa kể mà không lấp đầy nước mắt của khổ đau. Mình kẹt vào tâm lý đám đông nên đám đông đi đâu, mình đi đó, mình kiệt quệ tuệ giác, không thấy được đâu là con đường. Năm 1997, Việt Nam thành lập thị trường chứng khoán, lúc đó chưa có trường lớp nào giảng dạy bài bản về việc đầu tư chứng khoán nên người dân thấy người thành công đầu tư vào công ty nào thì chạy theo đầu tư công ty đó, mà không biết phân tích tài chính, không biết phân tích thông tin. Nên nếu đại gia đó thất bại thì kéo theo một chuỗi thất bạt. Rồi đến phiên đầu tư bất động sản, do không chịu phân tích thị trường, các nhà đầu tự chạy theo nhà ở cao cấp, biệt thự hạng sang, nhà phố thời thượng, với suy nghĩ đầu tư thì sẽ có người mua, và đầu tư nhà cao cấp cho nó sang, và kết quả là gì, nhà cao cấp tồn kho chất cao như núi, bán không ai mua, giảm giá cũng không ai thèm. Đại gia bất động sản rơi rụng như nấm. Thời hoàng kim thì ai cũng cười, qua thời đó rồi thì kẻ cười người khóc. Sự nghiệp có đó rồi mất đó, bay đi như cơn gió thoảng, bốc hơi như hạt sương dưới ánh nắng.Mình chạy theo cơn gió thoảng hay những thứ có nguy cơ bốc hơi thì mình khổ thôi, cái khổ không giải quyết được thì mình ngồi khóc, giọt nước mắt này mà không có giải quyết thì làm sao chuyển hóa được cái khổ kia.

Người tu cũng vậy, cũng chạy theo đám đông, cũng bị kẹt đủ thứ. Buồn thương thay cho đạo pháp ngày nay. Chưa bao giờ đạo pháp được hoằng bá rộng rãi và dày đặc như bây giờ, nhưng kết quả thì chẳng là bao, vì học thì nhiều mà hành thì ít. Tôi đã từng ở một tu viện lên đến hàng trăm tu sĩ, nhưng phẩm chất tu học thì không đáng là bao. Có đi vô mới biết người ta tu tập thế nào, nhưng biết làm sao được, họ bị kẹt vào pháp môn, bị kẹt vào ngôn từ, bị kẹt vào sự trình diễn. Thôi thì đành quay về qui ẩn mà tu thôi. Con đường này không thể tiến xa được thì tìm con đường khác. Pháp môn dù được ca ngợi cách mấy nhưng sáu tâm độc vẫn còn đó thì cần phải xem lại pháp môn. Mình có quyền đổi mới phương pháp thực tập, nhưng thay đổi thế nào, đừng để xa rời cái gốc của sự tu tập. Thực tập không thể diễn bày bằng ngôn từ mà bằng sự hành trì chân chính, thiếu sự hành trì chân chính thì tuổi tu tập càng cao nhưng chưa có thành tựu gì mấy. Đức Phật mà sống lại chắc cũng sẽ bật khóc thôi.

Mình thương người vì người hòa đồng với cách suy nghĩ của mình, và không ưa người vì người không đồng thuận với cách suy nghĩ của mình. Thương ghét rất mong manh và cái lằn ranh giới đó mỏng hơn cả làn khói. Một cô gái thương chàng trai, chuyện gì cũng đáp ứng cho chàng ấy và khi chàng trai không đáp lại, sự thù hận trong cô to như trái núi, không gì có thể khỏa lấp được. Cô lên kế hoạch giết chết chàng trai vì không thể chịu nổi chàng trai không thương mình và không đành đoạn nhường chàng trai cho kẻ khác. Yêu thương không đúng cách nên làm mồi cho thù hận. Trong yêu thương có sự thù hận vì yêu thương mang tính chất chiếm hữu. Cái gì không chiếm được thì quyết bôi cho xấu. Nàng Võ My Nương khi được hỏi, Nếu một con ngựa không được thuần phục thì nàng làm gì. Nàng My Nương trả lời, Thì giết nó chết đi. Con ngựa không được thuần phục không có nghĩa là chẳng bao giờ thuần phục được, chẳng qua là người thuần ngựa chưa tìm được phương cách để thuần phục nó, giết chết con ngựa là sự bế tắc của con người, là kiệt quệ tình thương và sự ác độc ngủ ngầm trong tâm. Võ My Nương là tên thời trẻ của Võ Tắc Thiên, và sự nghiệp ác độc của người đàn bà này chắc là ai cũng biết. Người này từng bị đày vào trong chùa, sống trong chùa nhưng vẫn không thể thấm thấu được chất chùa. Bài kệ nói thương ghét luôn gần kề là vậy. Thương đó rồi ghét đó, âu cũng là tính không ổn định của mình. Tình thương trong mình không bền vững nên lúc mình ghét rồi lúc mình thương. Mình tội nghiệp quá đi.

Giá trị của con người không đo lường bằng của cải vật chất vì chúng không làm cho con người trở nên dễ thương hơn, có đạo đức hơn và đến gần giải thoát hơn. Đức Phật bỏ cả một kho tàng của cải của một vị thái tử để đi tìm kiếm một kho tàng tuệ giác khác vì ngài thấy của cải dù chất cao như núi cũng không mua được sự giác ngộ. Mình thích làm việc thiện với mong mỏi giàu sang của cải, nhưng của cải này có thể mang lại khổ đau, những tranh chấp, lo toan và phiền muộn. Mình có quyền tích lũy của cài, đảm bảo đời sống bản thân, nuôi được nhiều người, làm từ thiện và phụng sự xã hội, nhưng hãy tích lũy bằng con đường chân chính. Việc đổi đời bằng con đường bất chính, bằng mồ hôi nước mắt của kẻ khác và bằng bất công xã hội chỉ làm mình tàn phai phước đức và nghèo đói sẽ đến.

Trong Kinh Kim Cang có dạy, Nếu có người con trai hiền lành hay người con gái hiền lành, đem châu báu chất đầy cả tam thiên đại thiên mà đi bố thí cũng không bằng phước báu của một người dù chỉ hành trì bốn câu trong kinh. Điều này minh chứng cho phước báu của người tu to lớn không thể nghĩ bàn. Bố thí của cải thì tốt nhưng bố thí tâm tu vẫn là cao thượng hơn cả. Của cải chỉ là phương tiện, có trong tay này sẽ đi qua tay khác. Đừng xem của cải như bánh xe bò, hay bánh xe ủi, nó nghiền nát tất cả trên con đường đi của nó. Giàu hay nghèo cũng phải chết và cũng phải trả nghiệp. Nghèo có rủi ro của nghèo và giàu cũng có rủi ro của giàu. Nghèo mà biết tu thì đáng quý, giàu mà không lo tu thì cũng nghèo. Phẩm chất của hạnh phúc không đo bằng giá trị của của cải mà giá trị đạo đức, giá trị tình thương. Kinh Tương Ưng Bộ có dẫn lời đức Phật nói với hoàng đế Pasenadi của Kosala như sau, Đại Vương! Những người giàu có tài sản mà không bị chúng làm say đắm, không bị dẫn dắt đến sự vô tâm và sự hưởng thụ vô ý thức gây tai hại cho kẻ khác, trên đời này thật rất hiếm hoi. Giàu mà không kiêu, nghèo mà không nản thì mình tạm thời chưa đánh mất mình trong rừng của cải hay tham vọng trồng khu rừng này. Rừng của cải có đầy thú dữ, các loài rắn độc và côn trùng độc, nếu có tâm không tham đắm, không dính mắc thì thú dữ không làm hại, bằng không, uống kháng sinh nhiều cách mấy, mình vẫn bị tiêm nhiễm khổ đau.

Hội chứng đám đông hay hội chứng tập thể có thể mang tác dụng tích cực hay tiêu cực. Khi sống trong tăng thân và tăng thân này có phẩm chất tu học cao, mình được thừa hưởng rất nhiều, người thực tập chưa tiến bộ có thể nương tựa tập thể để chuyển hóa. Nhưng đi vào một đám đông không có sự tu học, thường xuyên khuyến khích người khác xa rời sự tu học, mình nhanh chóng đánh mất mình trong đám đông. Người làm việc sai thường hay ngụy biện cho hành động của mình, Ai cũng làm thế, hay, Mọi người làm sao thì tôi làm vậy, không có suy nghĩ gì cả. Khi bất lực, không đủ tự tin, mình dựa vào năng lượng của đám đông nhưng đám đông không phải lúc nào cũng đúng. Trong thế chiến thứ hai, trong khi nhiều người đi theo đám đông các nước đồng minh để giải phóng thế giới, mang lại hòa bình cho thế giới, thì cũng có nhiều người đi theo đám đông phát xít, gieo rắc chết chóc và khổ đau không biết bao nhiêu người. Người tu cũng vậy, cũng bị ảnh hưởng bởi tâm lý đám đông và chính tâm lý này khiến mình ngơ ngác, không biết đám đông nào tu đúng và đám đông nào tu chưa đúng. Đã học Kinh Nền Tảng Đức Tin và Kinh Người Biết Sống Một Mình thì đi vào đám đông, dù chánh hay tà cũng đừng có bị kẹt. Kinh Người Biết Sống Một Mình không chỉ dạy cho người tu cách sống trong hiện tại hay sống trong chánh niệm, mà thâm thúy hơn là dạy làm thế nào sống trong đám đông. Có thể đặt tên kinh là Kinh Người Biết Sống Trong Đám Đông. Kinh Duy Lâu Lặc Vương hay còn gọi là Kinh Chuyển Hóa Bạo Động Và Sợ Hãi có đoạn, Nên buông bỏ sự tự hào, đừng ham ngủ, đừng để chìm vào sự hôn trầm, biết sống và làm việc cho có chừng mực, đừng đánh mất mình trong đám đông, đừng vướng vào những cái bề ngoài hào nhoáng, phải biết từ khước chúng, phải biết quán tự tính không của vạn pháp để đạt tới Niết Bàn tĩnh lặng. Một người đã có sự thay đổi như chong chóng, nói chi một đám đông, nếu đám đông này quá lớn sẽ tạo cộng nghiệp không thể tưởng tượng nổi.

Ý kiến của đa số lúc nào cũng thắng ý kiến của thiểu số, nhưng nhiều khi thiểu số lại hợp lí hơn là đa số. Đa số mà sai đường thì nguyên con tàu chìm xuống biển. Ví như kéo năm người ngu si lại mà hỏi thì câu trả lời cũng mang tính ngu si thôi. Câu một cây làm chẳng nên non, ba cây chụm lại nên hòn núi cao chưa chắc đúng trong hoàn cảnh này. Cho nên đừng bị ảnh hưởng một chiều, đừng trở nên yếm thế trong đám đông. Dù ở đám đông nào, xin hãy ngồi yên bất động, con đường mình mình vẫn cứ đi.  Có hai đứa nhỏ đang đánh nhau và đám bạn đứng hùa theo, cổ vũ cho trận đánh. Lớn hơn, đám đông reo hò nhìn hai con gà đá nhau, hai con trâu húc nhau hay hai võ sĩ đấu trên võ đài. Cái này nói về bạo lực. Không bạo lực cũng có đám đông, như người ta cổ xúy cho đấu tranh bất bạo động, nhưng lại sử dụng lời nói không ái ngữ để đấu tranh, vậy thì có gì khác đâu. Bây giờ, đám đông cổ xúy cho thần tượng, cho làm giàu, cho phát triển sự nghiệp. Thấy người ta ủng hộ một ca sĩ được cho là thần tượng và mình chạy theo ủng hộ, dù chẳng biết rõ người đó như thế nào. Hoặc đứa nhỏ mới năm hay sáu tuổi, tiếng mẹ đẻ chưa rõ ràng, ba mẹ đã cho đi học ngoại ngữ. Hay là thấy người ta làm ăn, mở công ty, mình cũng ráng làm sao cho có cơ ngơi riêng. Nhiều phong trào ra đời và mình đi theo đám đông, đám đông chết thì mình cũng chết theo.

Tà kiến là những kiến thức sai lầm, niềm tin sai lầm, con đường sai lầm khiến mình xa rời chánh pháp, chồng chất bảo thủ và thúc đẩy phiền não. Có người tin rằng ra ngoài đường đầu năm hay đầu tháng, gặp người phụ nữ mang thai là xem như năm đó hay tháng đó xui xẻo. Không biết lấy gì chứng minh cho điều này mà trong lòng đã có phiền não dù chưa có chuyện gì xảy ra. Người tỉnh thức buông bỏ tà kiến, từ chối những lời mời đi vào con đường tà kiến. Mấy chuyện như xem bói, coi ngày tốt xấu, coi tuổi hay thậm chí là bái sám và cúng tế cũng khiến mình xa rời chánh kiến. Chuyện gì tới sẽ tới, biết trước cũng không ích lợi gì. Mọi thứ đều thay đổi trong mỗi sát na, tâm thay đổi thì đời sống cũng sẽ thay đổi. Có người số mạng rất tốt nhưng chỉ cần làm bậy thì cái gọi là mạng tốt kia cũng chìm theo. Đề Bà Đạt Đa đáng lẽ là một tu sĩ giỏi nhưng tâm độc vẫn còn ngủ ngầm nên cuộc đời cũng độc theo. Đức Phật đáng lẽ là một vị Chuyển Luân Thánh Vương, nhưng tâm ngài không đi theo hướng làm bá chủ thiên hạ mà đi theo hướng giải thoát nên ngài giải thoát thôi. Muốn biết quả tương lai, hãy xem những gì mình đang làm trong hiện tại. Lúc này khỏi coi bói, mìnhlàm thầy bói cho mình luôn.

Mọi thứ đều đổi dời. Bản thân đổi dời, dòng sông đổi dời, bầu trời đổi dời, đất nước đổi dời, ngay cả trái núi đang đứng chỗ đó nhưng nó cũng đổi dời. Mình bắt mọi thứ đừng thay đổi nữa, chắc là mình sẽ thấy bất lực lắm. Gặp lại người bạn cũ, chắc chắn là người này không giống như ngày xưa, và nói chi ngày xưa, ngày hôm qua đây thôi, người bạn đã khác rồi, thậm chí, bây giờ buổi chiều, người bạn đã khác so với buổi sáng. Nên trông mong bạn không thay đổi là khó lắm. Có người nói với tôi. Sao tao thấy mày không giống như ngày xưa nữa. Làm sao giống được, tôi của ngày hôm nay không còn là tôi của ngày hôm qua. Mọi thứ thay đổi thì tôi cũng đổi thay, cho dù không muốn cũng phải chịu thôi. Buổi sáng trời nắng chang chang, buổi chiều trời mưa mát mẻ. Thời tiết thay đổi như vậy thì con người cũng thế. Có điều là thay đổi theo chiều hướng nào, dễ thương hơn hay ít dễ thương hơn. Cậu của tôi xa quê hương cả chục năm, về Việt Nam thấy mọi thứ đều khác, không thể giống như trước được. Vấn đề là chấp nhận hiện tại để có thể đi tiếp và tận hưởng niềm vui mà hiện tại đang có, còn nếu cứ rầu rĩ, thương tiếc quá khứ, thương tiếc cái thời được gọi là vàng son thì hiện tại bị đánh mất. Tôi cũng có một cậu khác cứ ngồi chê bai hiện tại và hiện tại trở nên bị xóa nhòa trong những lời chê bai ấy. Mình đừng kẹt vào gì hết vì sự thay đổi của vạn vật. Có thịnh thì phải có suy, có hay thì phải có dở, có đổi thì phải có dời, không thể bắt thịnh hoài hay suy hoài, giỏi hoài hay dở hoài. Mình làm ăn thế nào mà để cho nó suy, làm ăn thế nào mà cái gì cũng dở. Thay vì ngồi than vãn hay chê bai, hãy tận dụng giây phút hiện tại để thay đổi bản thân, làm cho bản thân được chấp nhận hơn với hoàn cảnh. Biết đổi dời đang có mặt đó thì thịnh không kiêu, suy không nản, mà lúc nào cũng cố gắng soi rọi bản thân, mình nên làm gì khi thịnh và nên làm gì khi suy. An nhiên với thịnh suy thì mình không khổ vì nó, không làm cho tâm có những vết nhơ của phiền não, lúc này thịnh suy có xá gì.

Có một lần, đức Phật hỏi một vị Tỳ kheo, Mạng sống con người kéo dài bao lâu? Vị Tỳ kheo đáp, khoảng vài ngày. Phật nói, Thầy chưa hiểu đạo. Phật hỏi vị khác, Mạng sống con người kéo dài bao lâu? Vị này trả lời, Trong một bữa ăn. Phật nói, Thầy vẫn chưa hiểu đạo. Phật hỏi thêm vị khác nữa, Mạng sống con người kéo dài bao lâu? Vị này thưa, Trong một hơi thở. Phật khen, Hay lắm, thầy đã hiểu đạo.

Câu chuyện tuy ngắn nhưng đó là cả một bài pháp thoại. Hơi thở vào thì hơi thở phải ra. Nếu hơi thở vào mà không ra nữa, hay hơi thở ra mà không vào nữa thì sự sống không còn, đời sống kết thúc. Làm việc gì đi nữa thì hơi thở cũng tàn đi. Người may mắn thì đời sống dài hơn, người kém may mắn thì đời sống ngắn ngủi. Người thực tập thiền thường theo dõi hơi thở và sử dụng hơi thở để đưa tâm trở về với thân. Theo dõi hơi thở như theo dõi sự sống vậy. Thở vào, con biết mình đang còn sống, thở ra con mỉm cười với sự sống trong con. Thỉnh thoảng học trò hay hỏi tôi, Thầy khỏe không? Tôi trả lời, Thầy vẫn còn sống. Có thể lúc đó tôi không khỏe lắm nhưng biết mình vẫn còn thở, vẫn còn sống nên cũng thấy mừng vui. Hơi thở mang tính vô thường như thân, không có lõi như cây chuối, không nắm bắt như ánh nắng, vỡ tan nhanh chóng như bọt nước, phóng nhanh như làn chớp, và tan biến như sóng biển. Đời sống này ngắn ngủi nên không đi vào sự thực tập, để ngày tháng trôi qua thì uống lắm. Như giữa trận đồ sa mạc, nắng nóng bức đốt cháy cơ thể, bỗng một trận mưa rào rơi xuống, người hành khất như bắt được vàng, người chắc chắn dừng lại những tìm kiếm để tận hưởng cơn mưa đó. Cơn mưa không phải lúc nào cũng có. Kiếp người không phải dễ dàng đạt được, nên đã làm người thì hãy tận dụng nó mà tu tập, đừng để nó trôi đi như cơn mưa rào.

Người đang tu chuyển sang không tu rất đông. Số người rơi rụng như lá mùa thu. Trong số những người tu, người thành đạo rất ít, đếm trên đầu ngón tay. Người đồng hành thì ít mà hàng hóa chuyên chở thì nhiều. Giả sử mình đứng giữa đám đông và gào thét lên, Có ai muốn đi tu với tôi không, cánh tay giơ lên ít lắm, và trong số cánh tay giơ lên ấy, biết bao cánh tay rụt rè. Và cũng như thế đứng giữa đám đông, Có ai đi chơi, đi giải trí với tôi không, hàng trăm cánh tay sẽ giơ lên và giơ lên rất mau, không chút chần chừ. Người đồng hành với mình vô cùng ít ỏi và ngày càng ít dần, nên đôi khi mình độc hành ra đi. Hàng hóa chuyên chở ở đây là những phiền não, những chất chứa của cải, những gánh vác tình cảm. Độc hành đi trong thế gian nhưng vì chưa biết vững chãi, chưa biết thảnh thơi, người đời chất lên đôi vai gầy gò biết bao nhiêu hàng hóa, mà hàng hóa này bán không ai mua, cho không ai lấy, bỏ thì thương, vương thì tội, nên mình cứ gánh lấy. Đi qua một con đường, mình lại chồng thêm một món hàng và các món hàng này chất cao như núi. Mình gánh trái núi qua các thời đại, có bao giờ mình mỏi gói chồn chân, dừng lại mà nghe một tiếng chuông, một câu kinh hay theo dõi một hơi thở. Hơi thở hay lắm, nó giúp mình dừng lại và buông bỏ. Dừng lại con đường xây trái núi và đồng hành với hơi thở. Buông bỏ những hàng hóa trong trái núi đó để trái núi tan thành những hạt bụi theo hơi thở mà bay đi. Hơi thở có công dụng phá núi. Phá núi được rồi thì con đường thảnh thơi thênh thang rộng mở.

Người trí luôn thấu hiểu bốn sự thật vi diệu để vượt thoát sinh tử. Cuộc đời này là khổ, là cả một bể khổ, nhưng cái khổ này không phải là sự bế tắc hay yếm thế mà nó có chất liệu của lạc, của niềm vui hay hạnh phúc. Thấm thía được khổ đau đời, người trí quyết tâm chuyển hóa khổ đau và chế tác hạnh phúc. Khổ luôn có nguyên nhân của nó, tức là điều gì dẫn đến khổ. Không ai tự nhiên mà khổ. Một đứa nhỏ nhức răng vì ăn kẹo nhiều mà không đánh răng. Người lớn khổ vì người kia không thương hay sự nghiệp gặp trắc trở. Người tu cũng có thể khổ vì sự thực tập không như mong muốn. Đủ thứ nguyên nhân khác dẫn đến khổ đau. Đã khổ thì phải đau, chẳng ai đánh mà vẫn đau, đau nhói trong lòng. Khổ đau có thể chấm dứt bằng cách ngăn ngừa các nguyên nhân gây ra khổ đau. Không có nhân khổ đau thì làm gì có quả khổ đau. Đứa nhỏ biết rằng ăn kẹo nhiều mà không đánh răng thì răng sẽ sâu, sẽ nhức răng, sẽ khổ nên nó ăn cái gì xong là đánh răng cho sạch sẽ, cái gọi là sâu răng kia không có điều kiện phát khởi. Có con đường chấm dứt khổ và khi khổ chấm dứt, lạc biểu hiện, niềm vui nở ra và hạnh phúc hiện tiền. Nói cuộc đời này là khổ, chưa đủ, mà cần nói thêm, cuộc đời này là hạnh phúc. Khổ đau hay hạnh phúc là tùy thuộc vào cách suy nghĩ, cách mình tạo nhân, hay nói theo người đời là cách ăn ở của mình. Một người trồng hoa đúng cách, đến lúc nào đó cây nở ra hoa và mình tận hưởng vẻ đẹp của hoa. Hôm qua đi chùa Phổ Quang, tôi thấy có cây sala đẹp lắm, những nhánh cây tỏa xuống, nở ra nhiều bông hoa tươi thắm. Nếu không ai đem nó từ Ấn Độ về Việt Nam, không ai chăm sóc, tưới cây, ướm phân, cắt tỉa, chắc nó không đẹp như thế. Cũng vậy, mình không có hạnh phúc vì mình không chịu đầu tư và chăm sóc cho hạnh phúc, mình chỉ châm mẫm đầu tư và chăm sóc cho khổ đau, nên mình khổ thôi. Hãy nhớ rằng bốn sự thật vi diệu không chỉ nói đến khổ đế mà còn nói đến lạc đế nên biết chấm dứt khổ là biến tận hưởng lạc.

Bốn sự thật vi diệu một khi đã nhìn thấy thì nó như mũi tên bát nhã bắn vào vô minh của mình và xé tan bức màn vô minh đó. Mình bị trói chặt bởi những ý niệm và các ý niệm này xây dựng các hành trì khổ đau. Bên trong hành trì đó là địa ngục hắc ám, nó tra tấn con người bằng khổ đau. Mũi tên bát nhã có công năng ghê gớm, đập tan xiềng xích của khổ đau, đem ánh sáng trí tuệ vào tận địa ngục mà soi. Địa ngục ở đây là khổ đau chứ không phải là gì khác, không phải đầu trâu mặt ngựa hay các công cụ tra tấn. Địa ngục ở trong tâm do khổ đau ở trong tâm. Cái tâm này xây địa ngục và cũng xây khổ đau. Hai vợ chồng ăn ở với nhau có ba mặt con, tự nhiên người chồng thay đổi, có những cuộc tình bên ngoài. Người vợ như sống trong địa ngục vì đau khổ cùng cực. Còn người chồng thì phạm giới tà dâm, tự xây hành trì địa ngục cho mình. Cả hai người đều không có hạnh phúc, tức là đang có khổ đau, đang nếm mùi địa ngục. Người chồng ra đi, người vợ ở nhà lo nuôi dạy các con và các con trở thành niềm hạnh phúc đối với bà. Lớn lên, mấy đứa con gắn bó với người mẹ nhiều hơn. Người mẹ tìm được nguồn hạnh phúc mới trong đời sống, đó là các con của bà. Bà bắt đầu tìm đến Phật Pháp và cảm thấy bình yên, địa ngục đau khổ ngày nào không còn nữa. Khổ đau cũng có thể là mũi tên bát nhã, có thấm thía khổ đau, bà mới có mong mỏi hạnh phúc từ những đứa con và bà dừng lại hạnh phúc của riêng mình để đầu tư cho hạnh phúc của các con.

Hạnh phúc với các con cũng tốt nhưng nó vẫn vô thường. Người mẹ không thể ở với các con mãi mãi, đến lúc nào đó, các con cũng sẽ rời khỏi bà và bản thân bà cũng phải ra đi. Chỉ có nương tựa Tam Bảo mới giúp mình hạnh phúc vĩnh viễn và sâu lắng. Nương nhờ nơi Phật để Phật chỉ dạy. Không biết làm gì để chuyển hóa khổ đau thì hãy bắt chước Phật, người có rất nhiều kinh nghiệm chuyển hóa khổ đau không chỉ một kiếp mà muôn lượng kiếp. Nương nhờ nơi Pháp mầu để nhận ra sự thật, bước đi trên con đường tỉnh thức, trí tuệ và giác ngộ. Giác ngộ thật ra chính là giác ngộ khổ đau, nhìn rõ chân tướng của khổ đau mà tìm về bến bình yên. Nương nhờ nơi Tăng để được hướng dẫn và học tập cách tỉnh thức mà thế hệ tiếp nối của Phật đang đi theo. Mình ngủ qua biết bao đêm dài sinh tử, đi qua biết bao lần trẻ thơ, luân hồi xoay như cái chong chóng. Tu tập không phải là để thỏa mãn khao khát giải thoát mà để chấm dứt khổ đau, thực tập tình thương vô bờ bến. Tam Bảo cũng không là nơi chỗ dựa tinh thần theo kiểu trốn chạy. Khổ quá chịu không nổi nên chạy vào chùa trốn theo kiểu chuyện tình Lan và Điệp, mà Tam bảo như ngọn đuốc soi đường, là đầu tàu giải thoát, gióng một tiếng chuông cảnh tỉnh vào sự mê muội của chúng sinh, mê muội ở đây là ham thích khổ đau của chúng sinh.

Qui y Tam bảo là quy y với giải thoát, cam kết tu tập cho đến ngày giải thoát. Tỉnh thức có hiệu ứng domino nên giải thoát cũng có hiệu ứng domino. Cũng vậy không tỉnh thức có hiệu ứng domino thì luân hồi cũng có hiệu ứng domino. Như nói vì vô minh nên có vọng đọng, vì vọng đọng nên có vọng thức, vì vọng thức nên có phân biệt chủ thể và đối tượng, vì phân biệt chủ thể và đối tượng nên có phân biệt sáu căn và sáu trần, vì phân biệt sáu căn và sáu trần nên có xúc chạm, vì có xúc chạm nên có cảm thọ, vì có cảm thọ nên có tham ái, vì có tham ái nên có vướng mắc, vì có vướng mắc nên có hiện hữu, sinh tử và phiền não không thể nào kể xiết. Đây gọi là hiệu ứng domino, từ vô minh mà nó kéo tới sinh tử và phiền não. Cuộc khủng hoảng tài chính xảy ra năm 2007-2008 tại Hoa Kỳ kéo theo hàng loại khủng hoảng tài chính ở khắp thế giới do sự phụ thuộc ngày càng khắng khít của các nền kinh tế. Hạnh phúc và khổ đau của mình có liên hệ với hạnh phúc và khổ đau của người khác, như thiên tai xảy ra tại Nhật Bản, cả thế giới xót thương. Trong Kinh Thức Ăn Của Người Tu có đoạn, thức ăn của minh giải thoát là bảy yếu tố giác ngộ: trạch pháp, tinh tấn, hỷ lạc, khinh an, niệm, định, xả, thức ăn của bảy yếu tố giác ngộ là bốn lĩnh vực quán niệm: thân, thọ, tâm, pháp, thức ăn của bốn lĩnh vực quán niệm là ba diệu hạnh, thức ăn của ba diệu hạnh là thu thúc sáu căn, thức ăn của thu thúc sáu căn là chánh niệm tỉnh giác, thức ăn của chánh niệm tỉnh giác là chánh tư duy, thức ăn của chánh tư duy là tín, thức ăn của tín là nghe điều thiện,  thức ăn của nghe điều thiện là gần gũi thiện tri thức, thức ăn của gần gũi thiện tri thức là người thiện. Khi một nguyên nhân bất thiện xuất hiện, nó kéo theo hàng loạt các điều kiện bất thiện khác phát sinh và khi một nguyên nhân thiện xuất hiện, nó kéo theo hàng loại các điều kiện thiện khác phát sinh. Trong gia đình, một đứa con tu giỏi sẽ có sức ảnh hưởng lớn vì năng lượng bình an của đứa con này lan tỏa và khiến cho các thành viên muốn tu tập theo. Hiệu ứng domino mang hơi hướm của tâm lý đám đông. Vấn đề là tỉnh táo để lựa chọn đám đông mà đi vào. Ba mẹ hay dạy đứa con, Con phải biết chọn bạn mà chơi. Rồi ba mẹ đưa ra một danh sách tiêu chuẩn thế nào là một người bạn tốt. Ngược lại với tiêu chuẩn này là một người bạn không nên chơi. Trong trận chung kết AFF Cup, Việt Nam thắng Thái Lan và giành ngôi vô địch. Chiến thắng này dẫn đến niềm vui của nhiều người và họ “đi bão”, tức là xuống đường ăn mừng. Hồi xưa làm gì có chuyện này. Việc đi bão bắt đầu từ một nhóm người và những nhóm người khác bắt chướctheo.

Khi tôi thực tập chánh niệm, thường bắt đầu từ việc đi thiền. Khi đi thiền thuần thục, tôi lại tập ngồi thiền rồi nằm thiền. Sau đó tôi đem việc thực tập chánh niệm vào trong mọi sinh hoạt của đời sống như thiền ăn cơm, thiền uống nước, thiền lau nhà, thiền viết sách, thiền chạy xe… Không có công việc nào mà không có chất liệu của chánh niệm. Thiền tập vì thế mà mọi lúc mọi nơi, tỉnh thức vì thế mà mọi lúc mọi nơi. Tỉnh thức thì mỗi giây phút của sự sống đều có phẩm chất niệm, định và tuệ. Niệm giới cũng là chánh niệm, là bức tường lửa ngăn chặn những rủi ro và giúp tạo nhân lành ngay từ đầu. Thực tập thiền thì phát triển định, định giúp mình an nhiên, không còn sợ hãi nào nữa. Tuệ giác giúp phát triển tình thương, làm việc và sinh sống mà có chất liệu của tình thương thì hạt giống chán chường và mệt mỏi không còn.

Hình ảnh của một vị mâu ni ngồi thiền rất đẹp, không chỉ vì sự uy nghi mà năng lượng tĩnh lặng đang tỏa ra từ chất thiền của vị ấy. Sau khi thành đạo đức Phật vẫn ngồi thiền và đi thiền, trước hết ngài muốn làm gương cho các đệ tử, sau đó ngài muốn duy trì năng lượng tĩnh lặng của mình. Khi ngồi thiền, mình tiếp xúc với chất Phật ngay từ tự thân, mình cũng đang duy trì hình ảnh của một vị mâu ni trong thế gian. Vị mâu ni thành đạt không còn dính mắc các pháp thế gian, tuy mang thân tứ đại nhưng không kẹt vào sự vận hành của tứ đại. Thành tựu của vị mâu ni không phải chỉ là kiếp này mà vị ấy thành tựu là do sự tổng hợp tu tập của hằng hà sa số kiếp khác nhau. Hình ảnh ngồi thiền là tư thế đẹp nhất của người tu và không có hình ảnh nào đẹp hơn thế nữa. Ngày xưa Phật ngồi thiền có một mình trong rừng, sau khi nhận đệ tử, ngài ngồi thiền trong tăng thân, sau này bốn chúng cùng ngồi thiền với nhau, rất hùng vĩ. Giai đoạn người tu có tỉnh thức là giai đoạn hùng vĩ. Tăng thân của đức Phật đông như vậy mà im phăng phắc, không một tiếng động nào, một chiếc lá rơi cũng có thể nghe thấy. Đây gọi là ngồi thiền tập thể hay tỉnh thức tập thể. Năng lượng tập thể hùng hậu có thể giúp chuyển hóa những năng lượng cá nhân bất thiện. Mình muốn nương tựa thì mình nên đi vào tăng thân có năng lượng tu tập hùng hậu như vậy, mình sẽ được tiếp sức và việc tu tập sẽ khấm khá hơn. Mình còn rất non trẻ khi thực tập chánh pháp, nên đừng ngần ngại tìm kiếm những vị mâu ni, những bậc minh sư, những thiện tri thức mà được hướng dẫn. Người biết phụng sự đức Phật là người biết tu, là biết cách làm thị giả cho Phật.

Phật Dạy Nương Tựa Tự Tính Tam Bảo

Khi đức Phật bệnh nặng tại Beluva gần Vesàli, thầy Ananda đến ngồi bên cạnh đức Phật và chia sẻ với người, Bạch đức Thế Tôn, con phụng sự Thế Tôn trong gần bốn mươi năm qua, chưa bao giờ con thấy người bệnh nặng như lần này. Có hôm con thấy người nằm im không động đậy, không di chuyển gì cả, con cảm thấy lo lắng, thậm chí tay chân con bủn rủn hết. Những lúc như vậy, tinh thần của con không được minh mẫn, con cứ cho rằng Thế Tôn sẽ không lành bệnh. Tuy nhiên, con nghĩ Thế Tôn nếu có viên tịch, chắc chắn sẽ để lại di chúc cho tăng thân, đằng này Thế Tôn chưa làm như vậy, nên con cảm thấy yên tâm được phần nào.

Lúc này Phật bắt đầu dạy thầy Ananda về nương tựa tự tính Tam Bảo, Này thầy Ananda, tăng thân còn chờ đợi gì ở Như Lai nữa, bốn mươi năm qua chẳng phải Như Lai đã để lại di chúc hay sao. Những gì thuộc về chánh pháp, ta đã chỉ bày rất đầy đủ, không thiếu sót gì, có còn gì mà ta chưa chỉ dạy các vị đâu.

Này thầy Ananda, chỗ nương tựa của người tu là chánh pháp, không phải một vị giáo chủ nào khác và không có gì phải nương tựa ngoài chánh pháp, vì chánh pháp chính là nơi nương tựa. Hãy sống và hành xử theo chánh pháp, theo tự tâm thanh tịnh của bản thân.

Thầy Ananda, Tam Bảo đã có sẵn trong mỗi người tu, khả năng giác ngộ và tỉnh thức là Phật, phương pháp hành trì chánh pháp là Pháp và chuyên tâm thực tập là Tăng. Không thể mang ba tự tính này ra khỏi người tu.Dù trời đất nghiêng ngả, hay mặt trời mặt trăng sập xuống, ba tự tính này vẫn nguyên vẹn không sứt mẻ. Đây là nơi nương tựa bình an và vi diệu nhất. Người tu hãy thực tập chánh niệm, thực tập bốn lĩnh vực quán niệm là phương pháp nương tựa đúng đắn nhất. Một vị giáo chủ, hòa thượng, vị truyền giới, thượng thủ hay bổn sư của mình cũng chưa phải là nơi nương tựa đúng đắn, cũng không thể sánh được ba tự tính sẵn có trong mỗi chúng ta.

Thầy Ananda, điều gì ta cần dạy thì ta đã dạy rồi, ngọn đuốc mình cần đi theo là ngọn đuốc chánh pháp, ta đã trình bày sẵn ra rồi, các thầy hãy tự mình thắp đuốc lên mà đi. Không nhất thiết phải có người lãnh đạo tăng thân hay bắt buộc người tu phải phụ thuộc vào bất cứ người nào. Đâu cần lí do gì để Như Lai để lại di chúc nữa.

Thầy Ananda, giờ đây Như Lai sức đã tàn, lực đã kiệt, tuổi thanh xuân đã qua từ lâu và đến lúc cũng phải để tứ đại tan rã. Ta đã tám mươi tuổi, không khác gì một cỗ xe cũ kỹ, nhiều lúc phải cần những sợi dây thừng để cỗ xe có thể đứng vững, giữ cho các linh kiện của nó không bị văng ra. Thân của ta cũng như vậy, cần những sợi dây thừng để rào cột lại. Chỉ khi nào Như Lai không còn nghĩ đến chuyện gì nữa, mọi cảm thọ không còn, tâm hoàn toàn bất động, thì thầy nên biết rằng lúc đó thân Như Lai mới thật sự thoải mái. (25)

Tam Bảo là ba viên ngọc quý và ba viên ngọc này có sẵn ở trong mình, vấn đề là mình có mài giũa làm cho ba viên ngọc này sáng trong hay cứ mãi đục ngầu. Không nương tựa tự tính Tam Bảo thì uổng lắm, làm phung phí cả gia tài ngàn đời, nếu không muốn nói là gia tài của muôn muôn kiếp. Mình có khả năng giác ngộ và tự tính giác ngộ này không phải ai có thể ban phát được. Nếu biết quay về với sự thực tập đúng đắn, hoa giác ngộ sẽ nở ra và điều cần biết là cái hoa này không bao giờ tàn, khi đã giác ngộ rồi thì cứ thế mà tiến bước. Tất cả chúng sinh đến lúc nào đó cũng phải giác ngộ dù nhanh hay chậm và giác ngộ như một tiến trình tự nhiên. Mình đi trong dòng sinh tử, có thể một kiếp hay hằng hà sa số kiếp, nhưng đến lúc nào đó cũng phải thôi sinh tử. Hãy biết mệt mỏi với sự sinh tử để mà quyết tâm chấm dứt sinh tử. Nguồn gốc của sinh tử là vô minh. Mình cứ sinh tử hoài là vì mình thèm khát sinh tử, nó như cái dục lôi kéo mình trong vòng lẩn quẩn của sinh tử.

Sở dĩ mình không chịu hành trì chánh pháp vì mình lười biếng, cái lười biếng này trải qua biết bao số kiếp. Đức Phật ra đời cách đây hơn hai ngàn năm trăm năm, mà bây giờ mình vẫn còn ngồi chình ình chỗ này, vẫn chưa giải thoát, vẫn mang thân tứ đại, điều này minh chứng là mình ham thích lười biếng như thế nào. Mình giận mình cũng đành chịu, đâu phải tại Phật, đâu phải tại các sư phụ. Ai cũng dạy mình hết lòng, Phật dạy mình hết lòng, các sư phụ dạy mình hết lòng, mà mình thì sao, mình quên hết những lời dạy đó, mình để cho sự lười biếng và giãi đãi ngập tràn, đến khi sinh tử tới, khổ đau tới, bất an tới, mình chịu không nổi, đi kiếm Phật mà than, đi kiếm sư phụ mà than, ai ngờ Phật đang ở trong mình, sư phụ đang ở trong mình mà mình không chịu đón nhận. Mình không chịu làm Phật hay làm sư phụ, tối ngày mình chạy đôn chạy đáo, làm cho ông Phật và ông sư phụ trong mình ngồi buồn. Ngày xưa đức Phật rất khôn, và chẳng có ai khôn như Phật, rồi các đệ tử của Phật, thầy Ca Diếp, thầy Xá Lợi Phất, thầy Mục Kiền Liên cũng rất là khôn, biết sử dụng chánh pháp mà hành trì cho đến khi giải thoát. Nếu mình khôn thì mình hãy nương tựa chánh pháp mà tầm cầu giải thoát, đừng có đi chơi với sinh tử nữa. Nương tựa Pháp cũng là nương tựa Phật. Trong Pháp có Phật và trong Phật có Pháp. Phật là tỉnh thức và tỉnh thức là Pháp nên biết tỉnh thức thì Phật Pháp không ở đâu xa.

Tăng là phước điền của chúng sinh, là đoàn thể nguyện sống đời tỉnh thức. Mình có thể nguyện như vậy nên mình cũng có tăng tính. Mình hay đổ thừa việc tu tập chưa thể được vì cái duyên chưa tới, thậm chí có người cho rằng việc thực tập là dành cho người già. Mình chưa bao giờ sống cho mình, mình sống cho cái gì đó, cho cái ngã, cho vô minh, cho sinh tử mà mấy thứ này đầy dẫy khổ đau. Khổ đau đến hoài vì mình đam mê khổ đau. Mình toàn sống cho khổ đau, mình chưa bao giờ sống cho mình. Mình dại dột đến nỗi có người mời mình tu tập, mình không thèm nghe mà còn chỉ trích trở lại. Không chịu thì thôi, người khác tu tập, người đó giải thoát, còn mình tuổi đời đã cao mà vẫn còn trầm luân, vẫn hành xử như trẻ thơ. Con người tự hào về chiến thắng những cuộc chiến tranh, về những thành tựu khoa học, nhưng sao thân tâm lại co rúm trước sự tu tập? Nương tựa Tăng tính trong mình là nương tựa sự quyết tâm hành trì chánh pháp, làm cho chánh pháp nở rộ trong mình.

Con đường mà đức Phật chỉ bày ra cho chúng ta nếu thực tập đúng đắn thì chắn chắc sẽ có kết quả mỹ mãn. Một khi đã đi vào con đường rồi thì cứ một đường thẳng mà đi, đừng để cho tâm hoài nghi khiến mình đánh mất con đường. Như một chiếc xe đường ngay không đi mà tự mình lăn xuống hố sâu. Một lần học trò nói với tôi, hình như sự tu tập của con có sự bão hòa, có sự giãi đãi, không muốn tu nữa và người học trò này tìm kiếm sự khỏa lấp bằng giải trí hay những trò vui của thế gian. Đơn giản vì những tập khí của thế gian mình chưa có chuyển hóa được, những tập khí lười biếng vẫn còn đó, những tập khí mê chơi vẫn còn đó và mình chưa hình thành được thói quen tu tập, nên tu một hồi mình thấy chán lắm, thấy sao cứ phải ngồi thiền, cứ phải chánh niệm, cứ phải đọc sách, cứ phải tụng kinh. Mình chưa tìm được niềm vui trong sự tu tập vì cái tưởng cứ cho rằng tu tập là công phu lao tác mệt nhọc, là điều gì đó rất bắt buộc. Hơn nữa, mình sống trong môi trường mà năng lượng tu học rất thấp nên sự vững chãi không đủ, mình dễ bị lôi kéo, dễ bị trầy trược. Hãy xem nhu cầu thiết yếu của mình là gì và nếu như thực hiện nhu cầu đó có đem lại sự giải thoát đích thực trong giây phút hiện tại hay không, hay là thực hiện nhu cầu đó rồi, mình vẫn còn dính mắc, vẫn còn bươn chãi trong những nhu cầu tiếp theo.

Đừng bao giờ đánh mất tâm ban đầu mà hãy thường xuyên nhìn lại tâm ban đầu. Tâm ban đầu rất đẹp, rất tươi mới và rất háo hức, vì lý tưởng tu học lúc đó rất mạnh mẽ, năng lượng mong muốn chuyển hóa tràn ngập và mình luôn tự hứa với lòng sẽ không có gì có thể lay chuyển được con đường tu học của mình. Thời gian thấm thoát trôi qua, mình bắt đầu lờn với sự tu học vì mình thấy có vẻ sự tu tập không có gì mới mẻ, do việc thực tập thiếu tinh tấn nên con đường mình đi dường như dậm chân tại chỗ và mình bắt đầu nản chí. Những lúc như vậy, đừng bao giờ để cho tâm chán nản xâm chiếm quá sâu và duy trì quá lâu. Hãy đi gặp thầy y chỉ và các bạn đồng tu của mình, những người thực sự có thành tựu trong việc thực tập để nghe lời khuyên giải và khuyến tấn của các vị này. Nhìn lại tâm ban đầu tươi đẹp và làm mới tâm ban đầu đó, tìm cho ra nguyên nhân của việc khiến cho sự chán nản lấn át tâm ban đầu. Cách thực tập đúng đắn trong môi trường đúng đắn giúp ích cho mình rất nhiều nên mình phải biết nương tựa. Người khiêm cung lúc nào cũng biết nương tựa và khi nương tựa đúng đắn thì mình không có những phút giây chán nản nữa.

Khi thực tập con đường của sự tỉnh thức, ban đầu mình còn lạ lẫm và giác ngộ là điều gì đó rất xa vời. Mỗi ngày mình giác ngộ một chút, mỗi năm mình giác ngộ một chút và nhìn lại chặng đường mình đi qua, mình xem mình đã khá hơn chút đỉnh nào không. Việc thực tập cần liên tục, cho đến khi nào chất Phật thực sự thẩm thấu vào thân tâm của mình. Nói là thẩm thấu chứ thực ra mình làm cho chất Phật phát khởi, lan tỏa, duy trì và phát triển. Người thành đạo vẫn phải tiếp tục thực tập, chứ không phải không, để duy trì cái gọi là thành đạo của mình. Không ai biết chắc chắn là mình đã thành đạo hay chưa trừ khi họ có đủ phước duyên để biết chuyện đó cho nên cứ phải duy trì việc thực tập. Đức Phật đã thành đạo nhưng vẫn duy trì việc thực tập và thậm chí còn miên mật hơn trước. Mình thực tập không phải để chất chứa kiến thức, ngay cả học trò của tôi cũng cố gắng kiếm tìm sự chất chứa kiến thức và bị rối loạn trong mớ kiến thức đó luôn. Nếu không bị kẹt vào tâm lý đám đông thì cũng bị kẹt vào ngôn từ, vào những an lạc có điều kiện. Niết Bàn có tính chất vắng bặt, vắng bặt ý niệm, vắng bặt ngôn từ, vắng bặt nói năng, vắng bặt sự chạy theo, cho dù đó là chánh hay tà. Bao nhiêu ngã mạn bùng nổ chỉ vì những dính mắc kia. Chất Phật có sẵn đó nhưng mình chưa có thẩm thấu được đâu, cái mà mình cho là an lạc kia chỉ là vọng tưởng mà thôi.

Nhìn lại tâm ban đầu
Tươi mới và đẹp đẽ
Đừng bao giờ nhụt chí
Đạo hạnh nhớ hành trì.

Hãy làm cho chất Phật
Thẩm thấu vào thân tâm
Để tình thương nảy mầm
Nuôi dưỡng đời tu tập.

Không gì là cao thấp
Khi đã biết quay về
Chấm dứt những rủi rong
Ôm từ bi vào lòng.

Niệm Phật Là Trở Về Tánh Giác

Thực Tập Chánh Niệm

Chánh niệm có thể được cho là nhận diện đơn thuần sự có mặt của một đối tượng đang xảy ra trong hiện tại. Nói cách khác của việc thực tập chánh niệm là người thực tập hoàn toàn có mặt trong khung cảnh và thời khắc của hiện tại. Chánh niệm làm cho thân và tâm có mặt cho nhau, đồng thời có mặt cho cả đối tượng mà chánh niệm đang làm nhiệm vụ chú tâm của nó. Ngồi ăn cơm với mẹ, biết mẹ đang có mặt đây, mẹ là đối tượng của chánh niệm và người thực tập có mặt cho người mẹ, biết mẹ đang hiện tiền. Chánh niệm về bữa ăn, mình biết bữa ăn đang có mặt cho mình và mình cũng có mặt cho bữa ăn, mình và bữa ăn có mặt cho nhau. Chú tâm đến đối tượng đang có mặt đó, mình làm cho nó mang phẩm chất đơn thuần bằng cách không phê phán, không so sánh, không chỉ trích, không thêm thắt các ý niệm. Đối tượng được chú tâm sẽ trở nên sạch sẽ hơn và cách mình niệm đối tượng đó sẽ trở nên “chánh” hơn. Chánh niệm không có nghĩa là niệm một cách thiện mà chánh niệm là niệm bất kì đối tượng nào một cách không có ý niệm. Tà niệm không phải là niệm điều bất thiện mà là nhìn tất cả các đối tượng bằng con mắt của đầy dẫy ý niệm. Khi đem ý niệm vào một đối tượng đang chú tâm, dù rất nhỏ nhoi, mình đã trở nên tà niệm, mình không còn nhìn nhận sự việc đơn thuần, không còn “chánh” nữa, mà là gì đó, rất “tà”. Khi tôi đi Qui Nhơn với học trò, lần đầu tiên tiếp xúc với khu vực có thời tiết hết sức nóng, bầu trời như nắng đổ lửa, không khí thì oi bức, biển không có một con sóng nào vì gió quá lặng yên. Nếu thời tiết nóng thì chỉ cần niệm, nóng à, cái nóng này khiến cho mình có cảm thọ khó chịu thì mình niệm, khó chịu à. Còn nếu ngồi đó than vãn sao thời tiết thế này thế kia, sao đi ra Qui Nhơn vào thời điểm này làm chi, thì bao nhiêu ý niệm về thời tiết nóng là xấu và những hệ lụy về thời tiết nóng sẽ tuôn ra. Cái nóng đã làm mình khổ mà còn ngồi giận cái nóng nữa thì cái khổ lại chồng thêm cái khổ. Mình thích làm khổ mình như thế. Nếu nhận diện thời tiết đơn thuần, biết nóng là nóng, biết lạnh là lạnh thì đâu có khổ gì. Sở dĩ mình khổ vì mình thêm vào cái đơn thuần những ý niệm, và do đó khổ là những ý niệm và do có những ý niệm mà mình khổ.

Bốn lĩnh vực của sự thực tập chánh niệm theo Kinh Tứ Niệm Xứ là chánh niệm về thân, chánh niệm về thọ, chánh niệm về tâm và chánh niệm về pháp hay chánh niệm về đối tượng tâm. Thực tập chánh niệm về thân là thực tập nhận diện đơn thuần về hơi thở, về tư thế, về động tác, về các yếu tố chuyển động của thân liên quan đến bốn chất liệu đất, nước, lửa, gió. Thực tập chánh niệm về thọ là thực tập nhận diện đơn thuần cảm thọ dễ chịu, cảm thọ khó chịu hay cảm thọ không dễ chịu cũng không khó chịu. Thực tập chánh niệm về tâm là thực tập nhận diện đơn thuần về các dòng tâm. Thực tập chánh niệm về đối tượng tâm là thực tập nhận diện đơn thuần về cái mình nghe, cái mình thấy, cái mình biết, cái mình ý niệm… Mình không đưa ra những lời “comment” hay “remark” cho những đối tượng mà mình đang hướng năng lượng của chánh niệm tới. Khi thân bị đau nhức thì biết thân bị đau nhức, bắt đầu từ quá trình sinh khởi sự đau nhức, quá trình diễn ra sự đau nhức, sự đau nhức kết thúc và thân không còn bị đau nhức nữa. Đây gọi là có chánh niệm về sự đau nhức của thân. Khi bị đau nhức, nếu mình sinh tâm lo lắng và tìm đủ lời than vãn cho số phận đau nhức của mình thì mình hoàn toàn không có chánh niệm về sự đau nhức. Hoặc là cái thân đang đau nhức mà mình không nghỉ ngơi mà cứ ráng làm việc, ráng thức khuya, ráng giải trí thì cái thân càng đau nhức hơn, mình không hành xử có chánh niệm với cái thân.

Chánh niệm được thực tập trong đời sống hàng ngày, làm cho đời sống mang chất liệu của sự tỉnh thức, đem tỉnh thức vào thế gian. Thực tập chánh niệm khi làm việc, ăn cơm, lái xe, lau nhà, nói chuyện, chăm sóc ba mẹ hay con cái thì cả ngày mình sẽ được bảo vệ. Tâm thường hay rong ruổi và bị dính mắc vào hoàn cảnh, cho nên chánh niệm làm cho tâm bớt rong ruổi và hoàn cảnh bớt bị chi phối. Với sự phát triển kinh tế và mong muốn làm giàu nhanh chóng, con người vướng vào rất nhiều căn bệnh, trong đó có những căn bệnh liên quan tới tâm lý và từ đó ảnh hưởng đến cái thân. Người ta bận rộn đến nỗi những thời khắc của sự sống trôi qua rất nhanh và họ không có thì giờ để ngồi yên, để có mặt đích thực cho gia đình. Muốn làm việc thì cứ tiếp tục làm nhưng nếu làm việc có chánh niệm, mình an trú trong hiện tại và nhận diện được niềm vui, tiếp xúc với hạnh phúc trong công việc. Chạy xe có chánh niệm thì tránh được nhiều tai nạn. Tôi bắt gặp nhiều người cứ hay sử dụng điện thoại khi chạy xe máy, thậm chí họ còn chở một đứa nhỏ phía sau, như vậy rất nguy hiểm. Chạy xe là chuyên chở một sinh mạng, nếu chở theo mẹ hay một đứa con thì mình lại có trách nhiệm thêm một sinh mạng nữa. Trách nhiệm lớn thì không thể bừa bãi trong việc chạy xe. Chánh niệm khi chạy xe thì không làm việc riêng, không nói điện thoại, không nói chuyện khi đang chạy xe. Mắt phải nhìn, tai phải nghe, thân thể phải ý thức là mình đang chạy xe. Vừa rồi có một chiếc xe hơi chạy đâm vào một quán ăn, giết chết nhiều trẻ em đang ngồi ăn trưa trong đó, với một lỗi duy nhất là tài xế bị buồn ngủ. Buồn ngủ mà cầm tay lái giống như người say xỉn đang điều khiển phương tiện. Mình có trách nhiệm về sinh mạng của người khác thì hãy luôn ý thức về những hành động của mình. Cách để luôn làm cho ý thức hiện tiền không gì khác hơn là thực tập chánh niệm, chú tâm vào công việc đang làm và biết chuyện gì đang xảy ra.

Thực tập chánh niệm bằng thi kệ rất hay, nó nhắc mình thường xuyên an trú trong chánh niệm. Súc miệng cũng có thể chánh niệm, Súc miệng tâm sáng bừng – Thơm tho từng lời nói – Gói ghém từng câu chữ – Chánh ngữ hiện trên môi. Súc miệng mà nhắc mình chánh ngữ lời nói thì thật hay. Đóng cửa thì có bài, Hãy đóng cửa nhẹ nhàng – Nuôi lớn những bình an – Dừng lại tâm rong ruổi – Cùng về chốn địa đàng. Đóng cửa nhắc mình phải làm cho tâm an, tâm an được thì tiếp xúc với địa đàng. Đi trên đường thì đọc kệ, Khoan thai bước trên đường – Lòng dạt dào tình thương – Hồn nhiên như thơ trẻ – Tâm bồ đề ngát hương. Đi như dạo chơi, bao nhiêu tất bật và hối hả buông xuống hết, nhắc mình giữ vững tâm bồ đề, tâm mong muốn giải thoát. Uống nước thì có bài, Uống nước phải nhớ nguồn – Năm dục quyết phải buông – Từng giọt nước cam lộ – Cứu độ các chúng sinh. Uống nước như uống cam lộ, không chỉ nuôi dưỡng thân mà còn nuôi dưỡng tâm, uống nước để cứu mình, cứu chúng sinh trong mình, nhắc nhở mình còn chúng sinh lắm, còn phàm phu lắm, hãy biết chấm dứt những điều làm cho mình xa rời Phật, xa rời giác ngộ. Chánh niệm khi mỉm cười làm cho nụ cười có phẩm chất, Mỗi ngày tôi trồng những nụ cười – Khi cười tôi sẽ cười thật tươi – Bao nhiêu phiền lụy tiêu tan hết – Hạnh phúc ngay đây thật rạng ngời. Nụ cười là biểu hiện của hạnh phúc thì tại sao mình lại không cười. Cười mà phiền não rơi rụng thì đáng cười lắm. Ngoài Hà Nội, có một nhóm người sau khi tập thể dục buổi sáng xong thì mọi người đứng lại với nhau mà cười. Có thể họ có hạnh phúc và khổ đau trước đó, nhưng họ cười trước đã, cười làm cho những muộn phiền, những lo toan của đời sống hàng ngày giảm bớt, cười một trận cho đã.

Chánh niệm là có ý thức: ý thức về suy nghĩ, ý thức về lời nói và ý thức về hành động. Tâm rất dễ bị vọng tưởng và nếu không ý thức về suy nghĩ, vọng tưởng sẽ kéo mình đi, rất ghê gớm. Vọng tưởng có khi mạnh hơn cả trận đại hồng thủy, nó quét sạch mọi điều dễ thương mà mình xây dựng bấy lâu. Tri giác sai lầm cũng là hậu quả của vọng tưởng và nếu vọng tưởng mà dẫn tới hành động, sợi dây oan trái sẽ diễn ra. Hai chị em sống chung với nhau từ nhỏ, lớn lên do nhân duyên mà thương một người con trai, từ đó hai chị em bỗng trở thành tình địch của nhau, rồi oán ghét nhau, không nói chuyện với nhau êm thấm nữa. Từ tình nghĩa chị em biến thành oan trái, nếu không giải thì lúc nào đó cũng phải giải, không kiếp này thì cũng kiếp khác. Chính vọng tưởng biến hai chị em trở thành không ưa nhau, ai cũng nghĩ là người kia muốn chiếm lấy trái tim của chàng trai. Thứ hai, ý thức về lời nói, là chỉ nên nói những lời đẹp, ban tặng niềm vui, hàn gắn mối quan hệ. Lời nói giúp con người đến gần nhau và cũng có thể khiến con người xa nhau. Chánh niệm về lời nói là sử dụng lời ái ngữ mà nói, nói một cách có sự thật và tôn trọng sự thật. Mình có tập khí thích chỉ trích, tức là hay tìm tòi học cách nhìn người và chỉ trích người hơn là học cách nhìn mình và tự soi sáng mình. Điều này hết sức tai hại. Mình khó có thể xây dựng mối quan hệ khi việc nhìn người quá nhiều mà bản thân thì hết sức không tốt đẹp. Ý thức về hành động để không tạo nghiệp nữa, ít nhất là giảm thiểu việc tạo nghiệp. Chánh niệm về hành động là hành động có sự giữ giới, niệm giới là biết chánh niệm. Nhiều người hành động thất niệm rồi ngồi hối hận, sao lúc đó bản thân không biết kiềm chế, để cho hành động bất thiện xảy ra. Muốn ý thức về hành động phải ý thức về suy nghĩ, vì hành động chịu sự chi phối của suy nghĩ, nên chánh niệm từ suy nghĩ giúp phần nào có chánh niệm về hành động. Tội hay phước đều từ tâm tạo, nên sám hối thì đem tâm ra mà sám và muốn tạo phước thì hãy đem tâm ra mà tạo.

Một chàng trai đi du học từ Bỉ về, rất thú chí làm ăn, nhưng sau đó quen với bạn bè xấu và đi vào con đường sai trái, buông thả thân tâm, chìm đắm trong những dục lạc của thế gian. Anh không tìm thấy hạnh phúc đích thực trong gia đình, trong bạn bè, trong công việc nên tìm kiếm hạnh phúc ảo trong rượu bia, thuốc lắc và dòng nhạc điên cuồng. Nếu ý thức được hậu quả của việc ăn chơi, nó làm sa sút sức khỏe, làm sản nghiệp tiêu tán, làm người thân lo buồn thì ban đầu mình có thể chấm dứt những ham muốn ngay từ ban đầu. Suy nghĩ thân thiện thì hành động cũng trở nên thân thiện hơn.

Chánh niệm mang thực tại lên đến cùng tột. Do không chánh niệm nên mình sống trong quá khứ, chạy về tương lai và đắm chìm trong hiện tại. Hiện tại là phút giây mình đang sống, nên ý thức được sự sống trong hiện tại là có chánh niệm. Khi chánh niệm miên mật, hiện tại lên ngôi và thực tại rõ mồn một. Thực tại như cái đang là, như cái đang biểu hiện, chỉ vì mình nhìn thực tại bằng ý niệm nên thực tại bị xóa nhòa. Nhiều khi mình cho rằng ngắm trời xanh mây trắng là có an lạc, có thể đây là một ý niệm, vì có người ngắm trời xanh mây trắng nhưng có an lạc gì đâu, vì ý niệm về an lạc của họ khác đi. Thực tại là vắng bặt các ý niệm, nên nói thực tại là niết bàn hay niết bàn chính là thực tại này thì cũng không sai đâu. Đưa ý kiến vào thực tại, thực tại không còn nhận diện đơn thuần nữa, chánh niệm đã bị lu mờ và mình trở nên điên đảo trong ngút ngàn của ý niệm. Con người ngày nay rất điên đảo, mươi phương loạn lạc cả mười phương. Điều gì đã khiến cho người ta dẫn đến tình trạng như thế giới hiện nay. Khi ra mắt bộ phim Dark Night Rises, một người đàn ông đã xả súng vào các khán giả, trong đó có cả trẻ em và phụ nữ. Đơn giản vì anh chàng vọng tưởng, cho rằng mình là kẻ thù của nhân vật trong phim. Trong giây phút suy nghĩ bấn loạn, anh ta đã không làm chủ được mình. Bộ phim chỉ là kết hợp nhân duyên, của âm thanh, hình ảnh, diễn viên, cốt truyện, đạo diễn, rạp hát, khán giả, kịch bản… Các yếu tố này tạo nên một bộ phim, và đó là hoàn cảnh, là một pháp và cũng là một thực tại. Xem phim là chỉ để xem phim thôi và nhìn thực tại như là thực tại thôi thì mình không kẹt vào bộ phim, không kẹt vào thực tại. Sở dĩ mình khổ vì bị hoàn cảnh dẫn đi và thực tại đang có đó, nhưng mình không tiếp xúc được.

Người thất niệm thường có con mắt láo liêng, ham thích sự nói nhiều và mất thì giờ vào chuyện đàm tiếu. Nói nhiều thì lắng nghe chẳng bao nhiêu, học hỏi ít đi và những lời nói trở nên vô nghĩa, có chăng chỉ làm tăng tính ngã mạn. Người tu khi gặp gỡ nhau chỉ nên đàm luận về sự tu tập và chia sẻ các kinh nghiệm tu tập. Những việc ở ngoài đời đừng nói tới, sách báo đời cũng đừng đọc tới và những sản phẩm đời thì không nên tiêu thụ. Con mắt láo liêng nhìn ngang nhìn dọc, chuyện gì cũng dính vào và việc gì cũng ôm đòm vào, nên không thể vô sự. Người vô sự là người làm nhiều việc nhưng không thấy làm việc gì, thực tập rất nhiều nhưng không thấy mình làm gì, tức là không kẹt vào công việc và không kẹt vào việc tu. Người vô sự bước đi trong thế gian nhưng không bị nhiễm ô bởi pháp thế gian, vì thế bước chân người thảnh thơi, bước chân người thanh thản. Chánh niệm lời nói thì không cần nói nhiều và khi nói thì chỉ cần nói những lời cần thiết, cống hiến sự tu tập của mình và giúp bảo hộ sự tu tập của người khác. Học cách kiểm soát bản thân để kiềm chế lời nói và nếu có thể không cần phải nói lời nào. Im lặng được thì cứ im lặng, vì nói nhiều chỉ mang tính ba hoa, con mắt láo liêng và cái tâm cũng láo liêng. Có những người hùng biện thao thao bất tuyệt và thu hút rất nhiều người nghe nhưng lời hùng biện có thể muốn làm thỏa mãn đám đông và sự thu hút này mang yếu tố tâm lý đám đông, nên những điều người hùng biện kia nói chưa chắc là điều chánh pháp hướng tới. Người tu học không cần sự hùng biện mà cần sự chia sẻ, và chia sẻ thì có rất nhiều phương tiện. Trong các cuộc bầu cử của tống thống Hoa Kỳ, các ứng viên thường dùng khả năng hùng biện của mình để chứng minh chính sách mà họ sẽ làm nếu trúng cử hoặc chỉ trích các chính sách của đối thủ. Việc cạnh tranh có thể tốt vì có thể tìm ra phương cách tốt hơn nhằm cống hiến sự phát triển cho đất nước. Điều quan trọng là sau những lời lẽ hùng hồn đó, điều gì đã được làm và điều gì chưa được làm. Lời nói có thể rất hay nhưng lời nói cần đi đôi với việc làm. Nói nhiều làm ít thì lời nói sẽ gây mất lòng tin, uy tín giảm sút, và sau này có nói gì cũng không ai tin nữa.

Khi cắm dây điện vào ổ điện, dòng điện chạy vào chiếc quạt máy và làm cho nó chạy. Cánh quạt quay đẩy luồng gió vào không gian xung quanh, tạo ra sự mát mẻ. Chánh niệm như một luồng điện, hay là luồng điện chánh niệm, nó làm cho sự sống được nhận diện và được tiếp sức.  Nếu chánh niệm “on” suốt ngày, sự sống sẽ có mặt suốt ngày, này đây là bầu trời xanh, dòng sông trôi, tiếng chim hót, em bé thơ ngây, nụ cười của mẹ, đôi bàn tay của ba… Nếu chánh niệm “off” dù trong một khoảnh khắc, sự sống tự nhiên không còn nữa, bầu trời xanh không còn nữa, nụ cười của mẹ không còn nữa, lúc này thân tâm bị choáng ngợp bởi những thứ không phải là sự sống, như lo toan, phiền muộn, mệt mỏi, chán chường. Sự sống lúc nào cũng muốn biểu hiện và tươi đẹp nên những lo toan và phiền muộn kia không thể mang lại phẩm chất tươi đẹp cho sự sống. Hãy làm một con người mới, thắp sáng đời sống bằng ánh sáng của chánh niệm, hãy buông bỏ và chấm dứt những vọng tưởng để phiền não tan biến. Nguyên nhân của phiền não đều là vọng tưởng mà ra, như vọng tưởng người kia có ý làm khổ mình, người kia có ý hãm hại mình hay người kia không thương mình nữa. Và thế là mình khổ, mình phiền não. Vọng tưởng vì thế là một thứ dục do ham thích vọng tưởng, ham thích đi hoang của tâm. Mình hay thả cho tâm bay đi và thân trở nên cô đơn nên thân đổ bệnh vì thân không được tâm chăm sóc. Đem tâm về thân để chăm sóc cho thân, cho những vọng tưởng thôi không dữ dội, phiền não vì thế tan như mây khói. Đạo hữu Bạch Tầm Xuân đề nghị tôi có những bài viết để đối trị với một môn phái tu theo Địa Mẫu Diêu Trì vì theo suy nghĩ của cô, đây có thể là tà đạo, vì thờ mẫu mà sao lại nói chuyện chánh pháp như bên Phật giáo. Nếu quán chiếu kĩ, mình sẽ thấy địa mẫu là một biểu tượng, đó là đất mẹ, thờ địa mẫu như thờ đất mẹ vậy. Lúc này người hành theo hạnh đất mẹ, tức là luôn nuôi dưỡng và che chở đàn con, dù đó là ai, dù người đó sống ở châu lục hay nói ngôn ngữ nào, người thiện hay không thiện, đất mẹ cũng đều giang đôi tay ôm lấy muôn loài. Sử dụng tình thương mà nhìn vào hoàn cảnh để cho hoàn cảnh được yêu thương, nhưng sự yêu thương mang tính chuyển hóa, chứ không phải mang tính luyến ái, rồi sinh ra kì thị.

Các Thầy của tôi lúc nào cũng dạy tôi hãy biết sống sâu sắc trong hiện tại vì hiện tại là phút giây huyền thoại, là bến đỗ bình yên. Bây giờ hiện tại thơ ngây – Làn gió lung lay trước ngỏ – Nắng vàng bên hiên bày tỏ – Quá khứ buông bỏ tương lai. Chánh niệm về hiện tại, mình tiếp xúc với gió mát, với nắng vàng, là những điều kiện của sự sống. Trời mà không có gió thì trời rất nóng bức, trời mà không có nắng vàng thì trời chìm trong đêm đen. Sống trong hiện tại thì quá khứ không tìm về, tương lai không vồn vã, hiện tại sẽ thơ ngây nếu nó không mang hơi hướm của khổ đau quá khứ và lo lắng tương lai. Ở đây ấm êm hiện tại – Bông hồng con cài lên áo – Ngoài kia cuộc đời huyên náo – Con nào có ước có mong. Hiện tại là địa chỉ của sự sống, có mẹ, có ba, có anh chị em, có gia đình, nên hiện tại rất ấm áp. Bên ngoài hiện tại kia, bao nhiêu ồn ào náo nhiệt đang bùng nổ, đông đúc nhưng không ấm áp, ngược lại rất lạnh lẽo và cô đơn và mình không cầu mong một chút gì lạnh lẽo hay một chút gì cô đơn, đơn giản vì mình có nhu cầu của sự ấm áp và nhu cầu sum vầy. Cánh cò bay khắp ruộng đồng – Có chi phải trông phải đợi – Hiện tại vẫy tay gọi mời – Hạnh phúc buông lơi nỗi khổ. Ở Việt Nam, con cò là biểu tượng của người mẹ, lặn lội trên cánh đồng tìm thức ăn cho con. Nhìn cò bay mà nhớ đến mẹ, mẹ đang ngồi đó, mình hãy đến bên mẹ mà tiếp xúc với mẹ. Tiếp xúc với mẹ rồi thì mình được chở che, mình không còn trông đợi gì nữa vì tình thương của mẹ không bao giờ cạn, mình không cần tìm cầu tình thương nào nữa. Mẹ là hiện tại và dù mình đi khắp bốn phương trời, mẹ vẫn có mặt ở trong mình. Mẹ là một thực tại nhiệm mầu vì bên mẹ, mình hạnh phúc biết dường nào. Có những người đã già nhưng vẫn còn thấm thía được nỗi đau mất mẹ, nên còn mẹ là hạnh phúc lớn, hạnh phúc này làm những khổ đau chùn xuống và ra đi. Hoa sen trong bùn đã trổ – Hiện tại bến đỗ bình yên – Từ bi đẹp như mẹ hiền – Rủ nhau lên thuyền bát nhã. Hoa sen là một thực tại khác, trổ ra từ bùn nhơ, là tinh khiết từ khổ đau. Hiện tại là tinh khiết một khi nó không bị nhuốm màu của lo toan và kì thị. An trú trong hiện tại thì mình bình yên. Bình yên không khó tiếp xúc, muốn bình yên thì sẽ được bình yên thôi, chỉ cần buông bỏ những thứ làm cho mình không thể bình yên. Từ bi là mẹ và mẹ là từ bi. Em của tôi thường hay gọi mẹ tôi là Từ Bi Thái Hậu vì bà từ bi lắm, ai nói gì bà cũng im lặng, ai làm gì bà cũng im lặng, và bà chỉ biết chia sẻ yêu thương, chia sẻ chuyển hóa nỗi khổ niềm đau. Khi bình yên, mình đã ở trên thuyền bát nhã, thuyền của trí tuệ, của hiểu biết và thương yêu. Đặt chân vào con thuyền này là mình đã có con đường để đi và mình không còn lo sợ gì nữa. Tiếng cười dường như con đã – Giòn giã hiện tại nhiệm mầu – Quay về lời ca thiên thâu – Sâu sắc phút giây hiện tại. Mình cười giòn tan như tiếng cười trẻ thơ, giòn tan trong bình minh buổi sáng. Giòn tan vì không bị các âm thanh buồn tủi làm cho che mờ. Hiện tại là lời ca thiên thâu. Muốn cười thì hãy cười trong hiện tại. Đừng bao giờ tiết kiệm và để dành nụ cười. Hiện tại đang mỉm cười với mình thì sao mình còn không chịu bung nụ cười của mình ra, cho bình yên có dịp khoe sắc, cho hiện tại giòn giã những yêu thương chân thành.

Hiện Tại Là Phút Giây Huyền Thoại

Bây giờ hiện tại thơ ngây
Làn gió lung lay trước ngỏ
Nắng vàng bên hiên bày tỏ
Quá khứ buông bỏ tương lai.

Ở đây ấm êm hiện tại
Bông hồng con cài lên áo
Ngoài kia cuộc đời huyên náo
Con nào có ước có mong.

Cánh cò bay khắp ruộng đồng
Có chi phải trông phải đợi
Hiện tại vẫy tay gọi mời
Hạnh phúc buông lơi nỗi khổ

Hoa sen trong bùn đã trổ
Hiện tại bến đỗ bình yên
Từ bi đẹp như mẹ hiền
Rủ nhau lên thuyền bát nhã.

Tiếng cười dường như con đã
Giòn giã hiện tại nhiệm mầu
Quay về lời ca thiên thâu
Sâu sắc phút giây hiện tại.

Tỉnh Thức Tập Thể

Gia đình có ba mẹ theo Phật giáo và tu tập Phật giáo là gia đình may mắn. Đứa con sinh ra sẽ được giáo dục theo các tuệ giác của Phật giáo và tiếp nối việc tu tập của ba mẹ. Trong nhà nên có một phòng thờ, hay ít nhất là bàn thờ Phật. Nếu đủ điều kiện thì có phòng thờ riêng. Sáng dậy sớm, ngồi thiền, tụng kinh, nhắc nhở lòng thực tập tỉnh thức suốt ngày. Trước khi rời khỏi nhà, mình xá chào Phật, và khi đi đâu về cũng nên xá chào Phật. Là cư sĩ thì nên giữ năm giới và tụng giới thường xuyên, xem xét trong thời gian qua có phạm giới nào hay không và hứa với bản thân tiếp tục giữ giới. Nhiều cư sĩ có thể viết sách Phật giáo dựa vào kinh nghiệm thực tập của họ. Các gia đình Phật tử ra đời để cùng sinh hoạt theo tinh thần tỉnh thức. Khi mọi người trong gia đình gặp gỡ nhau, hãy dành thời gian mà chia sẻ các pháp môn tu tập, làm việc thì vẫn làm việc, nhưng khi làm việc mà có tu thì có nhiều hạnh phúc trong công việc. Cả gia đình đều tu tập gọi là gia đình tỉnh thức, phẩm chất hạnh phúc của gia đình rất lớn.

Chùa Hoằng Pháp thường hay tổ chức khóa tu cho sinh viên, thanh niên và học sinh. Mỗi khóa tu đều rất đông người trẻ tham gia, năng lượng tu tập rất cao. Nhìn nhiều người trẻ tìm đến Phật giáo mà nương tựa mà mừng, nhìn hàng trăm người quỳ xuống quy y Tam Bảo và thọ năm giới mà cảm động rơi nước mắt. Sau khi thực tập vài ngày trong khóa tu, các bạn quay về cộng đồng, đi học hay đi làm, các bạn đem năng lượng tỉnh thức vào đời sống và nó giúp cho đời sống của các bạn bớt lo lắng và phiền muộn. Lần trước xem ti vi, có bản tin về một ông thầy dạy tiếng Anh theo kiểu thiền tập. Trước khi học tiếng Anh, ông thầy cùng với các học trò ngồi thiền, theo dõi hơi thở. Theo ông, việc thực tập này giúp thư giãn và giúp gia tăng trí nhớ, nhất là việc học tiếng Anh sẽ hiệu quả hơn. Chưa biết phương pháp này mang lợi ích tới đâu nhưng các bác sĩ đông phương và tây phương bây giờ cũng khuyến khích thực tập thiền, giảm bớt tâm bệnh, góp phần chữa thân bệnh. Một lớp học từ thầy cô đến học trò biết nương tựa Phật giáo mà thực tập thì còn gì bằng, đây có thể gọi là lớp học tỉnh thức, thầy trò trân quý nhau và tình nghĩa thầy trò cũng nâng cao, cái gọi là bạo lực học đường có thể chuyển hóa.

Trong doanh nghiệp có nhiều việc phải lo toan, nào tìm kiếm thị trường, nào duy trì quan hệ khách hàng, nào nghiên cứu tạo sản phẩm mới, nào phát triển tài năng nguồn nhân lực… Nói chung công việc của doanh nghiệp rất nhiều. Người làm doanh nghiệp có phước lớn, vì tạo công ăn việc làm cho nhiều người, nhưng cái phước này sẽ lớn hơn nữa nếu mọi quyết định và hành xử của doanh nghiệp dựa trên tinh thần thực tập Phật giáo. Nếu từng thành viên trong công ty làm việc có tỉnh thức, họ sẽ trung thành và cống hiến nhiều hơn cho doanh nghiệp và doanh nghiệp trở thành ngôi nhà thứ hai họ muốn nương tựa, bên cạnh gia đình của họ. Có công ty để hẳn một bức tượng Phật trong một căn phòng riêng, căn phòng này được gọi là thiền phòng. Khi ai đó mệt mỏi và muốn nghỉ ngơi, chỉ cần đi vô phòng thiền, thỉnh một tiếng chuông và ngồi thở, một lát sau họ cảm thấy khỏe hơn và tiếp tục quay lại công việc. Doanh nhân đi tu thiền ngày càng đông và nhiều khóa tu thiền cho doanh nhân hay cho người bận rộn rất nhiều. Tu tập không phải là xu hướng hay phong trào mà do con người nhìn thấy nhu cầu đích thực của việc tu tập, giúp cho họ chuyển hóa được những khổ đau của thời đại, đây gọi là doanh nghiệp tỉnh thức, và vì thế công việc của họ phát triển thuận lợi và bền vừng.

Mỗi gia đình, mỗi lớp học, mỗi doanh nghiệp tỉnh thức sẽ tạo cộng đồng tỉnh thức. Tăng thân là một cộng đồng tỉnh thức, có thể chưa viên mãn nhưng nguyện đi trên con đường tỉnh thức cho đến khi viên mãn.Tâm thức cộng đồng có năng lượng mạnh mẽ, tạo nên an ninh và bình yên trong xã hội. Cộng đồng mang yếu tố của cá nhân và các cá nhân góp mặt tạo nên cộng đồng nên từng cá nhân trong cộng đồng tỉnh thức thì cộng đồng đó có nhiều hạnh phúc. Hôm qua tôi về thăm bà ngoại, bà ngoại kể tôi nghe bây giờ người ta ăn chay trường rất nhiều, lí do là tự nấu đồ chay sẽ rẻ hơn trong thời buổi bão giá, bảo vệ sức khỏe khỏi bị ngộ độc thực phẩm khi dùng các sản phẩm thịt chế biến không được sạch sẽ, nhưng nguyên nhân sâu hơn nữa là nuôi dưỡng lòng từ bi. Một người ăn chay có thành tựu về sức khỏe và thực tập tâm linh sẽ ảnh hưởng đến thành viên khác trong gia đình, và cả gia đình có khuynh hướng ăn chay luôn. Khi tôi về nhà thì mẹ tôi nấu đồ chay cho cả nhà ăn và cả nhà đều tham gia với tôi. Coi như bữa đó ở nhà không có sát sinh hay không sử dụng thịt phẩm. Nhà này ăn chay có kết quả sẽ tác động được đến ngôi nhà hàng xóm và cứ thế việc thực tập ăn chay sẽ nhân rộng. Cũng vậy, khi một người trong nhà thực tập tỉnh thức có an lạc, có thảnh thơi, có hạnh phúc, năng lượng của họ có thể tác động đến người khác trong nhà. Thường người ta nói Phật nhà khó thiêng nhưng đôi khi nhân duyên đã đến thì sự nương tựa lẫn nhau trong gia đình rất hay, như tôi chẳng hạn, tôi tìm đến Phật giáo cũng là nhờ công lao của mẹ. Khi cả gia đình có niềm tin và thực tập tỉnh thức thì mời hàng xóm cùng thực tập, năng lượng tỉnh thức được lan truyền. Gia đình trở thành nơi bình an, làng xóm trở thành nơi bình an, tệ nạn xã hội giảm thiểu, tình nghĩa giữa con người với nhau sẽ lên ngôi. Một khu vực mà có nhiều chúng sinh tỉnh thức, khu vực đó rất an lành, khí hậu nhẹ nhàng và sự sống êm ả. Như có nhiều người nói đi vào chùa thấy thanh thản lắm vì khu vực chùa toàn người thực tập tỉnh thức nên môi trường xung quanh cũng được hưởng lây.

Thường khi đi vào chùa thì mình thực tập rất miên mật nhưng khi về nhà thì mọi sự thực tập có vẻ quên, do mình bị công việc ngoài đời cuốn theo và sự tỉnh thức phần nào bị phai nhạt. Vì vậy, ở nhà cần có những phương tiện và những bạn đồng tu nhắc nhở, khuyến tấn mình tỉnh thức suốt ngày, cái này gọi là tu toàn thời gian. Nên có lịch công phu vào buổi sáng và buổi tối. Buổi tối trước khi đi ngủ thì ngồi thiền, tụng kinh, nghe pháp thoại hay đọc kinh sách, đừng đánh mất thì giờ vào việc giải trí của thế gian. Làm việc cả ngày mà tối còn giải trí nữa thì thời gian đâu tu, mình đánh mất dần năng lượng tỉnh thức. Tu tập có tính chất thư giãn nên thay vì nghe nhạc thì nghe pháp thoại, hạnh phúc khác hẳn và còn có giá trị nuôi dưỡng. Sáng dậy sớm ngồi thiền, tụng năm giới và lạy Phật. Trước khi đi làm, thỉnh ba tiếng chuông nhắc mình thực tập chánh niệm suốt cả ngày. Bây giờ có những bài thiền ca, nhạc thiền hay nhạc kinh. Ở nơi làm việc thỉnh thoảng mở các bài này lên mà nhắc nhở mình thực tập. Đi đường nghe tiếng chuông chùa, chuông nhà thờ, tiếng bấm còi, thậm chí tiếng chó sủa hay tiếng gà gáy, đều là những âm thanh vi diệu nhắc mình thực tập chánh niệm. Các bài kệ chánh niệm phải học thuộc lòng, đừng xem thường những bài kệ này. Khi bản thân chưa đủ vững chãi, chưa làm cho tỉnh thức viên mãn thì hãy tận dụng mọi phương tiện để nhắc mình tu.

Đi vào chùa tu rất dễ vì ở trong đó ai cũng tu, còn về nhà, có người tu người không, đi ra ngoài như cái chợ, người tu ít lắm nên những lúc không thể vào chùa được thì hãy biến ngôi nhà thành cái chùa, cái chợ thành cái chùa, nói cách khác là mọi nơi đều có thể là đạo tràng. Ở chùa nhiều lúc phải theo giờ công phu của mọi người, nhưng ở nhà mình có thể kiểm soát thì giờ của mình dễ dàng hơn và mình có rất nhiều công việc để thực tập tỉnh thức. Lau nhà, nấu cơm, rửa chén, làm vệ sinh, trò chuyện với ba mẹ hay chăm sóc con cái, đem cái tâm yêu thương và an trú trong công việc đang làm, bỗng chốc ngôi nhà trở thành đạo tràng. “Tu đâu cho bằng tu nhà, thờ cha kính mẹ mới là đi tu.” Ở nhà mình có hai ông Phật là ba mẹ, nên chăm sóc được ba mẹ là biết cúng dường chư Phật. Con cái là sự tiếp nối của mình, hướng chúng đến Phật pháp là biết cách thương con. Trong nhà làm một người phụng sự, làm mọi thứ nhưng chẳng thấy làm gì thì không có phiền não, không ngồi suy nghĩ vì sao phải làm ít hay nhiều. Chỉ cần có chánh niệm trong mỗi công việc thì công việc cực cách mấy mình vẫn có hạnh phúc thì sự cực khổ kia có xá gì. Ra ngoài đường năng lượng nóng bức rất lớn, nào là giao thông, nào là nguy cơ tai nạn, rồi đi chợ, lời ra nói vào cũng có thể khiến mình đánh mất chánh niệm. Cẩn trọng hành động, sử dụng lời ái ngữ và theo dõi tâm ý, những tai nạn ngoài đường có thể sẽ giảm đi phần nào. Chùa là nơi truyền bá cách thực tập tỉnh thức và nơi ứng dụng nó là gia đình và ngoài đường. Việt Nam hồi xưa trên ti vi có chương trình trong nhà ngoài phố, nếu trong nhà tỉnh thức và ngoài phố cũng tỉnh thức thì còn chỗ nào là không phải đạo tràng. .

Khắp nơi là đạo tràng
Từ chùa chiền thiền viện
Từ trong nhà ngoài phố
Từ thành thị nông thôn.

Nếu chánh niệm miên mật
Đời sống thôi tất bật
Tỉnh thức sẽ vút cao
Niềm vui sẽ dâng trào.

Giác Ngộ Không Phải Là Vấn Đề Của Năm Tháng

Ngày xưa vua Ba Tư Nặc thường nghe mọi người xưng tụng Phật là Vô Thượng Chánh Đẳng Chánh Giác nên đức vua lấy làm lạ vì một người trẻ tuổi như thế, tuổi đạo không có nhiều, sao lại được tán thán và ca ngợi như vậy. Các quần thần trong hoàng cung, nhiều người cũng khen lấy khen để Phật khiến đức vua sinh lòng nghi hoặc. Trong nước nhiều vị cao tăng tuổi đã cao, có vị ngoài sáu mươi, có vị ngoài bảy mươi và cũng có vị ngoài tám mươi, tuổi đạo đã lâu nhưng không có ai dám tự xưng là Vô Thượng Chánh Đẳng Chánh Giác, cũng như không có ai khen ngợi họ là Vô Thượng Chánh Đẳng Chánh Giác. Không lẽ cái ông Phật này kiêu căng ngạo mạn để cho người ta xưng tán mình như thế. Ông ta chỉ mới khoảng ba mươi tám tuổi, tới từ nước Ma Kiệt Đà xa xôi, không biết ông ta tu tập thế nào, đạo hạnh ra sao mà người người tôn xưng là Vô Thượng Chánh Đẳng Chánh Giác, thật là khó tin, không thể tin nổi. Lần đầu tiên được gặp Phật, ngay lập tức, đức vua hỏi Phật vấn đề này. Trong thâm tâm của đức vua, ngài muốn giải tỏa sự nghi hoặc, cũng muốn xem Phật trả lời ra sao trước sự cung kính và hâm mộ của dân chúng. Phật mỉm cười, nhìn đức vua rồi trả lời nhẹ nhàng, Thưa đại vương, giác ngộ không phải là vấn đề của năm tháng. Năm tháng ở đây tức là tuổi tác hay tuổi đạo. Một ông thầy tu mà sống lâu nhưng chưa thấy pháp diệt sinh, việc sống lâu đó hết sức vô ích. Cũng vậy, một ông thầy tu tuổi đạo rất lâu nhưng vẫn chưa vượt thoát sinh tử, việc tuổi đạo lâu đó hết sức vô ích.

Thưa đại vương, mình đừng nên khinh thường những điều nhỏ hay những điều trẻ, điều nhỏ nhưng làm nên điều to lớn, điều trẻ nhưng làm nên chuyện vĩ đại. Đất nước của đại vương là tập hợp của những điều nhỏ, từng gia đình, từng ngôi làng, từng thôn xóm. Mỗi gia đình có hòa bình, mỗi gia đình và mỗi ngôi làng sẽ có hòa bình, đất nước sẽ hòa bình.

Đại vương, một vị hoàng tử đông cung, vừa mới chào đời, chừng vài kí lô, nhưng đừng có coi thường, chiến tranh hay hòa bình nằm trong tay của vị nhỏ bé đó.  Đứa bé có chất liệu của một đế vương. Nếu em bé này biết tu, đất nước sẽ thiên hạ thái bình, nếu đứa bé này không biết tu, đất nước sẽ hoang tàn đổ nát. Không nên đem đứa bé này so sánh với những đứa bé đã năm sáu tuổi hay với người lớn vì phẩm chất đế vương không được đo lường bằng thể trọng hay cơ bắp. Chính vì thế, đứa bé có vài kí lô nhưng tất cả các quần thần trong cung đều phải đến chúc mừng, tung hô và thậm chí quỳ lạy. Không phải đứa bé này tự nhiên sinh vào một gia đình là đế vương, bản thân của đứa bé đã nhiều đời tích phước lớn, nên đời này làm một vị hoàng tử, trong tương lai, vị hoàng tử có thể là một bậc đế vương, thống trị cả một cõi, tài sản to lớn không kể xiết, được mọi người cung kính hết mực.

Đại vương, một đốm lửa rất nhỏ nhưng đức vua đừng có xem thường. Nhờ lửa mình có hơi ấm trong mùa đông lạnh giá, vị đầu bếp thổi cơm và nấu chín thức ăn. Nhưng một đốm lửa chỉ to bằng đầu đũa có thể lám cháy rụi cả một kinh thành, biến một khu rừng thành tro bụi và cả một cánh đồng thành màu xám xịt. Sự bất cẩn của con người biến đốm lửa có lợi thành đốm lửa có hại. Cũng vậy, khi mình có một cơn giận nhỏ bé, mình không nhận ra, không biết đối trị, không biết chuyển hóa, cơn giận sẽ bùng lên thành trận cuồng phong, thổi qua làng mạc, làm tan biến tất cả. Cơn giận của đại vương có thể gây hại cho cả một quốc gia nếu đại vương không cẩn thận, không kiểm soát cơn giận của mình.

Đại vương, một con rắn dài bằng con giun hay bằng chiếc đũa cũng không nên xem thường. Nó có thể được cho là quá nhỏ, mình không chú ý, mình không đề phòng, nhưng nếu bị nó cắn, và không cứu chữa kịp thời, trông giây lát mình có thể trúng độc và chết tức khắc. Nếu đi tìm đại phu, đại phu không đến kịp, mình cũng vô phương cứu chữa. Cũng vậy, lời nói có thể gây tổn thương, thậm chí mình bị thương nặng hơn là con rắn độc đó cắn. Lời nói giết chết người không cần gươm dao. Lời qua tiếng lại giữa hai người tạo nên tranh cãi và đánh nhau. Lời qua tiếng lại giữa hai bậc đế vương tạo nên chiến tranh tàn khốc. Nếu không biết kiềm chế lời nói, hận thù kéo dài từ thế hệ này sang thế hệ khác, đau khổ triền miên mãi không thôi. Nếu chiến tranh xảy ra, không phải chỉ có một người chết, mà rất nhiều người, thậm chí cả một quốc gia phải diệt vong. Lời nói không ái ngữ nguy hiểm như vậy, nó còn tệ hơn cả rắn độc.

Đại vương, ngài hãy nhìn một vị thầy tu trẻ, rất trẻ, thậm chí là còn trẻ lắm, nhưng ngài đừng có xem thường, trong vị thầy tu này có chất liệu của giác ngộ và tình thương. Người trẻ vì còn trẻ nên ỷ lại vào sức trẻ nên có xu hướng tìm kiếm dục lạc và hưởng thụ, có mấy ai dám buông bỏ tài sản, buông bỏ tình cảm, xa lìa thế tục, cạo bỏ râu tóc, sống đời xuất gia, an hưởng đời sống phạm hạnh. Chỉ có người giác ngộ mới làm được như thế, vì nhận ra những dục lạc kia không mang lại hạnh phúc đích thực. Chỉ có người biết yêu thương mới làm được như thế, vì nhận ra tình thương không gói gọn trong một cá thể mà vượt khỏi biên giới của cá thể, ôm lấy muôn loài, ôm lấy cả nổi khổ niềm đau. Một vị thầy tu có chất liệu của giác ngộ và tình thương xứng đáng được cung kính, xứng đáng được cúng dường. Khi bản thân vị ấy có tu tập, vị ấy sẽ giáo hóa chúng sinh, đi vào cuộc đời mà cứu giúp không biết bao nhiêu chúng sinh được có chất liệu giác ngộ và tình thương như vị ấy. Như vậy không phải chỉ có một vị Vô Thượng Chánh Đẳng Chánh Giác mà đang, đã và sẽ có hằng hà sa số vị Vô Thương Chánh Đẳng Chánh Giác.

Phật vừa dứt lời đức vua Ba Tư Nặc dứt sạch những nghi hoặc trong lòng, ngài liền quỳ xuống cúi lạy Phật. Đức vua thấy rõ ràng giác ngộ không phải là vấn đề của năm tháng, của tuổi tác, của tuổi đạo. Phẩm chất tu học của người tu không tùy thuộc vào địa vị, vào con số hay vào hình tướng. Một vị Sadi vẫn có thể thuyết pháp cho vị Tỳ kheo ngồi nghe. Vị thầy tu trẻ có thể thuyết pháp cho ông vua già nua ngồi nghe. Điều nhỏ nhưng lại làm nên điều vĩ đại. Khi điều kiện đầy đủ thì tuệ giác bừng nở rất mau chóng, không phải đợi đến già, đến sắp chết. Người biết tu từ thuở nhỏ, chất liệu giác ngộ và tình thương sẽ có nhiều cơ hội phát triển và bừng dậy. Lúc này, đức vua Ba Tư Nặc bắt đầu xưng tán Phật là Vô Thượng Chánh Đẳng Chánh Giác.

Hãy nhìn một em bé
Xin người chớ xem thường
Trong em có chất liệu
Của một bậc đế vương.

Hãy nhìn một đốm lửa
Xin người chớ xem thường
Dù nhỏ bằng đầu đũa
Đốt cả rừng lẫn nương.

Hãy nhìn con rắn nhỏ
Xin người chớ xem thường
Nếu như bị nó cắn
Người sẽ chết thê lương.

Hãy nhìn thầy tu trẻ
Xin người chớ xem thường
Trong thầy có chất liệu
Giác ngộ và tình thương.

Tài liệu tham khảo

(1) Sự Tích Đức Phật Thích Ca – Trần Hữu Danh (Cư sĩ Minh Thiện), Nhà xuất bản Văn Học, 2009.

(2) Kinh Buông Bỏ Ân Ái – Nghĩa Túc Kinh, kinh thứ sáu, Đại tạng tân tu 198 tương đương với Jara Sutta, Sutta-Nipàta 804-813, Thiền sư Thích Nhất Hạnh dịch ra quốc ngữ.

(3) Kinh Tứ Niệm Xứ – Thiền Tập Thời Nguyện Thỉ – Quyển 1, Truyền Thống Sinh Động Của Thiền Tập Đạo Bụt – Nhất Hạnh, Lá Bối.

(4) Tôi Là Ai? Một Phương Pháp Hành Thiền – Ni Sư Ayya Khema, Chuyển ngữ: Diệu Liên Lý Thu Linh, Diệu Ngộ Nguyễn Thị Mỹ Thanh 2008, Nhà xuất bản Phương Đông TPHCM 2010.

(5) Hãy Tự Mình Thắp Đuốc Lên Mà Đi – HT Thích Minh Châu, 14/10/2010, Đạo Phật Ngày Nay.

(6) Kinh Hải Đảo Tự Thân – Thích Nhất Hạnh dịch, Kinh 639, Tạp A Hàm.

(7) Tự Độ, Độ Tha – HT Thích Minh Châu và TT Thích Đức Thắng dịch việt, theo kinh Sedaka, Tương ưng 47.19, Đạo Phật Ngày Nay.

(8) Tự Lực Và Tha Lực – Không Rõ Tác Giả, Chùa Viên Giác, Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam Thống Nhất Châu Âu, Chi Bộ Đức Quốc.

(9) Kệ Nhẫn Ba La Mật, Kệ Im Lặng Sấm Sét, Kệ Hành Xử Văn Minh – TG Minh Thạnh, Thiền Môn Nhật Tụng.

(10) Quan Âm Thị Kính – Không rõ tác giả, Điển tích Phật giáo, Truyện tích Phật giáo, Trang Nhà Quảng Đức.

(11) Tìm Hiểu Đạo Phật Nguyên Thủy – Thích Hạnh Bình.

(12) Mười Loại Ma Chướng Trong Thiền Và Yoga – Đức Kiên, Gia Đình Phật Tử Bao An.

(13) Bốn Trái Núi – Rong Chơi Tuổi Thơ, TG Minh Thạnh.

(14) Xu Hướng Bôi Nhọ Trên Mạng Và Tiêu Dùng Quá Mức Đang Ngày Càng Phổ Biến – KD, EFinance Tài Chính Điện Tử, cập nhật ngày 24/11/2011.

(15) Kinh Diệt Trừ Phiền Giận – Thích Nhất Hạnh dịch, Trung A Hàm, kinh thứ 25, kinh tương đương trong tạng Pali: Aghatavinaya sutta, A.III.186, thuvien-thichnhathanh.org

(16) Nỗi Đau Xuyên Thế Kỉ – Không rõ tác giả, Tuoitre, Phụ lục 2: Nỗi đau xuyên thế kỉ.

(17) Thi Kệ Làng Mai

(18) Theo Tiểu Bộ, Udàna IV.1; Tiểu Bộ, Trưởng Lão Tăng kệ, kinh 66 (Meghiya); Tăng Chi Bộ, chương 9 pháp, kinh 3: Meghiya; Đường Xưa Mây Trắng, trang 326-327.

(19) Kinh Người Biết Sống Một Mình – Thích Nhất Hạnh dịch, Tạp A Hàm, kinh số 1071, tạng Kinh Đại Chánh.

(20) Phật Không Từ Đâu Tới Và Cũng Không Đi Về Đâu – Trung Bộ 22, 63 và 72.

(21) Kinh Phước Đức – Thiền Môn Nhật Tụng, TG Minh Thạnh.

(22) Kệ Tỉnh Thức – Thiền Môn Nhật Tụng, TG Minh Thạnh.

(23) Thái Độ Của Người Phật Tử Đối Với Của Cải Vật Chất – Nguyên tác: Rajah Kuruppu, Dịch: Diệu Liên Lý Thu Linh.

(24)  Duy Lâu Lặc Vương (Kinh Chuyển Hóa Bạo Động Và Sợ Hãi), Nghĩa Túc Kinh 16, Attadanda Sutta (Sn. 934-954) – Đạo Bụt Nguyên Chất, Thích Nhất Hạnh.

(25) Phật Dạy Nương Tựa Tự Tính Tam Bảo – Theo The Buddha And The Gospel Of Buddhism, trang 66-67

(26) Điều Nhỏ Nhưng Vĩ Đại – Rong Chơi Tuổi Thơ, TG Minh Thạnh.

Phật Pháp Ứng Dụng chân thành cảm tạ Thiền giả Minh Thạnh đã cho phép chúng tôi sử dụng bài viết để trích đăng trên Website. Chúng tôi xin trân trọng giới thiệu đến quý độc giả.