Gia tài của người tỉnh thức (P4)

Kệ Nhẫn Ba La Mật

Một nhẫn không tìm sân hận

Hai nhẫn không giận làm càn

Ba nhẫn tánh nết không sân

Bốn nhẫn không tranh giành thắng

Năm nhẫn chẳng thốt một lời

Sáu nhẫn quên đời vui thú

Bảy nhẫn quên tiếng khen chê

Tám nhẫn không tham, si mê

Chín nhẫn ôn tồn điềm đạm

Mười nhẫn những lời chẳng hay.

Mười một nhẫn nóng lạnh cũng cam

Mười hai nhẫn rủi ro không màng

Mười ba nhẫn muỗi mòng gió nắng

Mười bốn nhẫn đói khát bệnh đau

Mười lăm nhẫn nhập định tham thiền.

Kham nhẫn đem lại hạnh phúc

*******************************************

Sắc đẹp cầu chúc cho người

Hiền nhân trí thức vui cười

Con đường xuân tươi La Hán.

Kham nhẫn luôn tầm đạo đức

Rán sức trì giới tham thiền

Bố thí nhẫn nại chẳng kiên

Sống trong an nhiên tự tại.

Kham nhẫn vui sướng làm sao

Chư Thiên cùng bao Bồ Tát

Hoan hô ngợi khen ca hát

Người mới thực là chân tu. (9)

Nhẫn với sự sân hận của người khác là bài thực tập khó nhất bất cứ người nào muốn bình yên đều phải kinh qua. Nếu người ta nổi sân với mình, mình nổi sân lại, có khác nào mình giống người, bị sập bẫy bởi ngọn lửa sân. Mình tu lâu mà không nhẫn được với cái sân, cái tu của mình phần nào chưa đúng cách. Ngọn lửa sân có thể thiêu rụi cả rừng công đức được gây dựng bấy lâu. Một lần đức Phật đang thuyết pháp thì có người đến gần nhổ nước bọt vào mặt người, người lau mặt rồi hỏi, Ông còn điều gì nữa không. Người đó ngạc nhiên tại sao trên đời này lại có người thản nhiên khi bị người khác nhổ vào mặt, một hành động như là sỉ nhục. Với người khác chắc chắn có sự tức giận, lồng lộn và chửi bới, nhưng đức Phật không làm như vậy, người vẫn không một chút giận dữ và ôn tồn đặt câu hỏi với người kia.

Người hành động không dễ thương vì đang bất lực, đang yếm thế, không còn cách nào nói, không còn ngôn từ gì để nói nên đành phải hành động thay lời nói. Một người đem quà tới cho mình, mình không nhận, người ấy phải đem về và tự xài. Người nhổ vào mặt mình hay chửi bới mình, mình không nhận, người mang về xài, tự chuốc lấy khổ vào thân, đâu có gì phải trách nữa. Người đang nổi sân khổ đau cùng cực, vì hoàn cảnh không như ý muốn, không đạt theo tiêu chuẩn. Không ai nổi sân trong tình trạng hạnh phúc cả. Do sự bức bách của bản thân, đánh mất sự tự chủ, bị hoàn cảnh chi phối, bị chấp ngã bủa vây, người nổi sân, mình nhìn thấy điều đó, mình không hùa theo cái sân của người. Mình nắm lấy hơi thở, quay về niệm hơi thở, để bảo hộ mình trước. Không ai nổi sân ngàn năm nên mình chờ cho người đó nguôi giận, cơn giận trôi qua, hay để một dịp khác, tình hình bớt căng thẳng, mình sẽ chia sẻ với họ. Tình hình đang căng thẳng, mình còn nổi sân theo, chẳng khác nào đổ dầu vào lửa, cả hai đều chịu thiệt.

Hãy tập thương người đang nổi sân, người đang đau khổ. Đau khổ đó có thể là đau khổ của mình, vì mình từng như thế. Người nổi sân vì trong tâm còn tham lam muốn tranh giành phần thắng. Mình giận người là giận tính tham của người. Quay lại mình, mình cũng có tính tham giống vậy, nên tha thứ cho người là tha thứ chính mình. Đây là một trường hợp thực tập quán chiếu. Khi mọi căng thẳng đã dịu êm, hãy xem lại mình đã làm gì, đã nói gì, đã suy nghĩ gì khiến người giận mình. Trong những cơn giận, mình cũng có phần lỗi, không ít thì nhiều, cho nên lắng nghe và chia sẻ để thấu tận nguồn cơn. Nếu người không chịu lắng nghe, không chịu chia sẻ, mình đành im lặng, im lặng trong cái nhẫn và im lặng trong việc phát khởi tình thương với người.

Ngày hôm sau, người đã nhổ vào mặt Phật đến xin lỗi người và cầu xin sự tha thứ. Phật vẫn kiểu ôn tồn bấy lâu, Sông Hằng ngày hôm nay không như sông Hằng ngày hôm qua, ta của ngày hôm nay không như ta của ngày hôm qua, ông của ngày hôm nay không còn là ông của ngày hôm qua, hôm nay ông rất mới, ông là người mới đến, hãy quên chuyện đó đi, đến đây nào, đến đây ngồi trò chuyện với ta. Bạn thấy không, đấy là biểu hiện của lòng bao dung, lấy từ bi để thắng hung tàn. Nếu lấy hung tàn thắng hung tàn, hung tàn sẽ còn mãi, không biết bao giờ mới xong. Nếu lấy sự hiểu biết và thương yêu đối trị với hung tàn, hung tàn sẽ mềm nhũn và tan chảy rồi bản thân nó tự kết thúc lúc nào không hay. Mình có thói quen trong quá khứ là phản ứng lại những gì đang diễn ra, một thứ tập khí cuồng loạn, tức là sử dụng cuồng loạn ứng xử với cuồng loạn, theo kiểu máu phải trả bằng máu, làm vậy thì có ngày hết máu, hết máu đồng nghĩa với cái chết.

Một người bạn nổi sân với mình, vì tưởng mình ăn cắp tiền của họ. Mình biết bạn có tri giác sai lầm, bạn mình buồn rầu vì mất của, chưa có đủ chứng cứ đã vội kết luận mình là thủ phạm, mình khổ lắm chứ, bị oan mà. Nhưng suy nghĩ kỹ mà thương bạn hơn bỏ bạn. Bạn mình đang cần số tiền đó, số tiền đó thể mua thức ăn cho con, mua thuốc cho mẹ hay mua một bộ quần áo mới đi làm. Bây giờ mất rồi, bạn mình tiếc lắm, tiếc vì công sức bỏ ra làm việc không được hưởng. Tiền bạc là vô thường, có đó rồi mất đó. Bạn mình không biết gìn giữ, để hớ hênh cho kẻ gian sinh lòng tham lấy mất. Mất tiền, con của bạn bị ảnh hưởng, mẹ của bạn bị ảnh hưởng, bản thân bạn ấy bị ảnh hưởng. Trong lúc quẫn trí, thấy mình sớ rớ ở đó nên đã đổ thừa xằng bậy.Mình thương bạn, thương cái quẫn trí của bạn. Lựa lúc thuận tiện, mình giải thích cho bạn hiểu. Đừng vì sự quẫn trí của bạn mà mình nổi sân trở lại, đánh mất tình bạn bấy lâu gây dựng. Kham nhẫn với sự sân hận của người khác là như vậy đó.

Bài thực tập thứ hai là chiến thắng được chính mình, chiến thắng cơn giận trong mình. Người tu như chiến sĩ xung trận, đã ra chiến trận là quân địch bắn tứ phía, không nổi giận với các sự tấn công là chiến thắng, vẻ vang trở về, bằng không sẽ trở về trong sự tơi tả, bị thương nặng, thậm chí là mất mạng. Khi giận, mình rất xấu xí. Thử nhìn vào gương lúc đang giận, chẳng ai đẹp cả. Có bài kệ về giận như sau, Người giận người không đẹp – Mặt mũi như cơm thiu – Trống vắng như chợ chiều – Mây nước cũng đìu hiu. Cái giận làm xấu lắm. Người có gương mặt xấu xí, đầy dây điện chằng chịt hay bị biến dạng là do nổi giận triền miên và khi nổi giận, không biết làm sao kiểm soát cơn giận. Vấn đề đặt ra không phải là chuyển hóa cơn giận như thế nào mà làm thế nào để cơn giận không xảy ra. Hãy đặt câu hỏi, tại sao mình lại nổi giận, điều gì làm cho mình giận, điều gì làm cơn tam bành nổ ra. Mình nổi giận vì mình tham, tham trong sự mong muốn người khác thỏa mãn ý niệm, thỏa mãn tiêu chuẩn, thỏa mãn điều kiện, thỏa mãn ước muốn của mình. Mình nổi giận vì mình tham, tham trong sự mong muốn hoàn cảnh thỏa mãn ý niệm, thỏa mãn tiêu chuẩn, thỏa mãn điều kiện, thỏa mãn ước muốn của mình. Thật đơn giản nếu muốn cơn giận không xảy ra, đó là buông bỏ mọi ý niệm, mọi tiêu chuẩn, mọi điều kiện, mọi ước muốn và thay vào đó là sự chấp nhận, chấp nhận sự khác biệt của người, chấp nhận sự không thuận của hoàn cảnh. Một người bố thí thức ăn cho một nhà sư đi khất thực, sau đó khám phá ra nhà sư này là sư giả nên trong lòng bắt đầu nổi giận. Người giận vì người có ý niệm về sư thật và sư giả. Trong lòng người chỉ muốn cúng dường cho sư thật thôi, không muốn cúng dường sư giả. Do có tâm phân biệt, người tham trong việc cúng dường sư thật. Nếu thực tập bố thí ba la mật, thực tập tâm không phân biệt trong việc hành bố thí, không phân biệt giới tính, không phân biệt sắc tộc, không phân biệt địa điểm, không phân biệt thời gian, không phân biệt thời tiết, kể cả không phân biệt thật giả, hành bố thí là chỉ để hành bố thí, hành bố thí với mong ước người nhận bố thí có đủ điều kiện để trải qua giây phút khó khăn, thì việc sư thật hay sư giả không còn là vấn đế nữa. Bố thí mà nổi sân thì bố thí làm gì, không những không có phước mà còn bị tổn phước. Buông bỏ ý niệm về thật giả, người bố thí trong sự hoan hỷ, cho dù có khám phá ra sự thật, mình vẫn thấy mát mẻ và mỉm cười với những trò đời của thế gian, các trò đời này không phải để lên án hay chỉ trích, mà đó là bài thực tập nhẫn, nhắc nhở mình không nổi sân, không vướng vào những chuyện như vậy.

Nếu cơn giận xảy ra, mình phải làm gì để không sa đọa và không bị trôi lăn trong cơn giận? Có hai hạng người: người làm chủ được cơn giận và người bị cơn giận làm chủ. Người bị cơn giận làm chủ có thể hành động và ăn nói ngoài tầm kiểm soát. Biết rằng hành động hay ăn nói như vậy có thể gây tan nát đổ vỡ tất cả nhưng vẫn cứ làm. Người làm chủ được cơn giận biết mình đang giận, quán chiếu được những hậu quả do cơn giận gây ra, nên người đi ra khỏi vùng nóng giận, bằng cách thiền hành, theo dõi hơi thở, thực tập rải tâm từ. Tác động tiêu cực của cơn giận không thể tin được, không chỉ làm mất mối quan hệ, giảm uy tín và danh dự, mà con tạo điều kiện cho bệnh tật phát sinh. Sự nóng giận làm cơ thể tiết ra những chất độc và đi vào các bộ phận gây bệnh. Có người vì giận mà bị nhồi máu cơ tim, rồi chết bất đắc kỳ tử. Kiểm soát cơn giận bằng cách học sự bình tĩnh trước mọi hoàn cảnh. Mình thướng có ý niệm người đó làm khổ mình nên mình giận. Hãy nhớ mọi cơn giận xảy ra đều do thiếu sự cảm thông, lắng nghe và chia sẻ, nên tri giác sai lầm phát khởi. Bình tĩnh trong sự lắng nghe, để biết rằng mình cần hiểu người hơn hiểu vấn đề người đang nói. Bình tĩnh trong sự chia sẻ, để biết rằng mình mong muốn hàn gắn mối quan hệ và đưa mối quan hệ lên tầm cao mới. Bình tĩnh trong sự cảm thông, để biết rằng mình từng có tri giác sai lầm như vậy, nên mình thương người và thương bản thân.

Cơn giận xảy ra, hãy suy nghĩ tích cực, hành động tích cực và ăn nói tích cực. Suy nghĩ tích cực là hiểu rõ nguyên nhân cơn giận là xuất phát từ mình, hơn từ người, do mình có những đòi hỏi quá đáng. Hành động tích cực là làm chủ thân thể không để nó dẫn tới tình trạng bạo động của thân. Ăn nói tích cực là không buộc tội, phê bình, lên án hay chỉ trích làm tổn hại tình thương hay mối quan hệ với người kia. Đối với người nóng giận quá lớn hãy nhờ đến phương tiện hỗ trợ, như người thân, bạn bè, đồng nghiệp, bạn đồng tu nhắc nhở và can thiệp. Muốn làm vậy, trước hết mình phải thừa nhận là mình đang giận, Này bạn đồng tu ơi, tôi biết tôi đang giận, tôi đang bị cơn giận chi phối, xin hãy trò chuyện với tôi, xin hãy khuyên giải tôi, xin hãy giúp tôi chuyển hóa cơn giận. Sau đó, mình nhờ bạn đồng tu tiếp sức cho mình trong việc ngồi thiền, Này bạn đồng tu ơi, hãy ngồi thiền với tôi, hãy giúp tôi chuyển hóa cơn giận. Năng lượng giận dữ ghê gớm lắm, những lúc như vậy hãy ngồi thiền hay đi thiền để thân tâm bình an hơn, chuyển hóa năng lượng giận dữ thành năng lượng bình an, năng lượng tươi mát như hồ sen. Người làm mình giận cách mấy vẫn là người thương mà người thương thì không đáng ghét chút nào. Ngày mai người thương có thể đi xa lắm, nên giờ đây mình học cách tha thứ, để mai kia người ấy đi xa mình không nuối tiếc sao lúc người ấy có mặt mình lại bày đặt giận dữ làm chi. Học bài kệ này sẽ có ích cho mình, Tuy giận mà lại thương – Thương người còn đau khổ – Cái giận không còn chỗ – Khi vị tha bao dung. Sử dụng tình thương để đẩy lùi cơn giận, đây là cách duy nhất và cũng là hay nhất.

Giận quá mất khôn là câu nói dân gian ai cũng biết. Một người anh trai thấy đứa em đi học về trễ, không tìm rõ nguyên nhân, đã nổi giận, lên tiếng trách cứ em rồi buộc miệng nói, Mày đi chết đi, tao không muốn có đứa em như mày. Ai ngờ đứa em này đi chết thiệt, vì cứ tưởng người anh không thương mình nữa. Hối hận xảy ra cũng không kịp vì đứa em đã chết rồi. Sự chuyển hóa cơn giận phải đi kèm với lời ái ngữ, tức là dùng lời an ủi người đang nóng giận. Cơn lửa đang bốc cháy, hãy lấy nước mà tưới vào, đừng tưới xăng hay dầu lửa. Người biết cơn giận và bình tĩnh trước hoàn cảnh là người khôn ngoan. Một người học trò nói xấu thầy mình với một người bạn. Người bạn này đem lời nói xấu kể lại cho ông thầy nhưng ông thầy không nổi giận mà ông chỉ nói một câu, Vậy à. Lời nói này có thể làm mất hứng người kể vì trong thâm tâm người ấy có thể muốn nhìn thấy ông thầy nổi giận. Ông thầy này có tu vì cho rằng mọi lời nói xấu nhiều khi là tri giác sai lầm hoặc nhiều khi muốn giúp ông thực tập nhẫn từ trong tâm.

Bài tập thứ ba là nhẫn với sự nóng tính của mình. Thật vậy, có một số người nóng tính như núi lửa đang phun trào nham thạch. Nóng tính có hai dạng là hay lăng xăng và dễ nổi nóng. Người lăng xăng là trạo cử biểu hiện rất mạnh, không thể ngồi yên, không thể an trú trong hiện tại, tâm thường hay phóng về phía trước một bước, thậm chí một ngàn bước. Đang làm việc trong nhà thì nghĩ chuyện ngoài đường, đi ngoài đường thì nghĩ chuyện trong nhà. Tâm ít khi ở với thân nên dễ bị căng thẳng, sự căng thẳng này là do tâm bay như vượn chuyền cành, không nhẫn được với sự ham muốn đi hoang của tâm. Tâm nhiều khi đi hoang và đi hoang dễ sợ lắm, bay qua tận châu Mỹ đã đành, nó còn bay lên cung trăng, ngồi tán dóc với chị Hằng, rồi bay đến sao Hỏa, ngồi bàn chuyện phím trên chín tầng mây. Người này có một cái tính gọi là cóc tính. Bắt con cóc bỏ vào dĩa, nó không ở yên một chỗ mà nó nhảy ra khỏi cái dĩa liền, ra khỏi cái dĩa, nó vẫn còn muốn nhảy nữa. Tâm mình mà hay nhảy chỗ này chỗ kia nhảy điệu chachacha hoặc tango gọi là tâm cóc hay cóc tâm. Mình thực tập nhẫn với sự lăng xăng, với sự bay nhảy, tâm mình sẽ bình yên, gọi là tâm yên hay yên tâm. Mình không còn lo lắng về sự việc gì nữa thì tâm sẽ yên, như người mẹ yên tâm về đứa con, tức là không còn thấy lo lắng cho đứa con, đứa con đã biết tự lo cho nó rồi.

Người thứ hai là người dễ nổi nóng, đụng chuyện chút xíu thôi cũng nổi nóng. Người này như quả bom nổ chậm, như ấm nước sôi, đụng vô là nổ cái bùm, đụng vô là phỏng tay liền, dễ sợ vậy đó. Khi nổi nóng, mình hay lớn tiếng, quát tháo người này, chửi mắng người kia, thậm chí xúc phạm đến danh dự của kẻ khác. Khi cơn nổi nóng đi qua, mình ngồi hối hận sao mà khi nãy làm bậy quá. Do mình không nhẫn được, do mình tham, tham trong cơn giận, tham trong việc lấn lướt người khác. Nổi nóng được cho là hành động gây rối, không đơn thuần gây rối với người làm mình nổi nóng, mà còn gây rối với mình, gây rối với người xung quanh. Mình muốn chứng minh là mình đang nổi nóng. Có bà kia chửi hàng xóm vì quét rác qua nhà bà, cả xóm nghe, cả xóm đều phiền não. Tối hôm đó, chồng về, bà kể cho chồng nghe, chồng phiền não, con về, kể con nghe, con phiền não, dâu rể về, kể dâu rể nghe, dâu rể phiền não. Bà gieo rắc sự phiền não cho rất nhiều người bởi vì một việc nhỏ nhoi là người ta quét rác vào nhà bà. Tại sao mình không nói nhỏ nhẹ để người ta nghe để người ta không quét rác vào nữa. Người lớn giống như con nít vậy, có xu hướng nghe lời dỗ ngọt hơn là là tiếng lẻng kẻng của sự la mắng. Hôm sau, hàng xóm đùn rác qua nhà bà còn nhiều hơn nữa, âu cũng là do hậu quả của sự chửi mắng. Tiếng chửi mắng như tiếng rác, càng chửi nhiều thì càng ôm rác vào nhiều thôi.

Nưới sôi để lâu sẽ nguội, nên khi nước đang sối mình đừng có uống, chờ một chút cho nước bớt nóng. Mình nóng tính thì đừng làm gì cả, đừng nói gì cả, đừng suy nghĩ gì cả, chờ một chút cho nóng giận nguội bớt. Thực tập tính tươi mát của bông hoa, làm người mát mẻ và dễ chịu. Bông hoa đẹp, ai cũng muốn ngắm nhìn, nó còn tỏa ra mùi thơm ngát, đem lại sự tươi mát cho đời. Mình tập buông bỏ những giận hờn, tập im lặng để bớt tính nóng nảy, gần gũi những người dễ chịu để tập thói quen dễ chịu. Nếu ai nhắc đến mình mà thấy dễ chịu và bình an, phần nào mình thực tập đúng. Nếu ai nhắc đến mình mà thấy khó chịu và bực mình, phần nào mình thực tập chưa đúng. Có người tự hào về sự nóng tính, Ai cũng nói tôi nóng tính, tôi nổi tiếng về sự nóng tính. Cái này là tai tiếng chứ không phải nổi tiếng. Tự hào về sự nóng tính thật là buồn cười. Nếu đi vào sa mạc, nóng bức, khô cằn, mình chỉ muốn chạy ra khỏi chỗ đó, đến nơi có cây cối, có vườn hoa, có thác nước là biểu hiện của sự tươi mát. Xây dựng và nuôi dưỡng sự tươi mát trong tâm, đừng làm cho nó cằn cỗi, héo úa, như sa mạc. Tâm mà như sa mạc thì còn gì là tâm nữa, tội nghiệp lắm. Người nóng tính rất tội nghiệp, rất bơ vơ. Tội nghiệp vì mệt mỏi trong trận đồ sa mạc nóng bức. Bơ vơ vì ai cũng muốn chạy ra khỏi sa mạc, tránh cái nóng gay gắt. Tôi có đứa em hay nóng giận. Mỗi lần nổi giận là đập đồ, mà nó khôn lắm, đồ nó không đập, nó đi đập đồ người khác thôi, nên người ta cứ xa lánh nó, nhắc tới là ai cũng sợ, không phải sợ nó, mà sợ nó đập đồ, phải tốn tiền mua lại, đây gọi là sự dại dột, một thứ cuồng dại, dại trong nóng nảy đến mức phát cuồng. Người không làm chủ được cơn giận là người cuồng dại như người bệnh tâm thần không kiểm soát được thân tâm. Nói cách khác không làm chủ cơn giận được là dấu hiệu của bệnh tâm thần, bị con ma nóng nảy lôi đi. Người nóng tính lúc qua đời sẽ sinh về cõi Atula, cõi mà sự nóng nảy ngập tràn, khó điều phục được. Cho nên muốn giải thoát hay sinh lại làm người, Atula phải kiềm chế và chuyển hóa cơn giận. Bồ Tát Quan Thế Âm nguyện rằng, mong sao với năng lượng tu tập của Bồ tát có thể giúp Atula tự thân điều phục được tính nóng để siêu thoát.

Bài tập thứ tư là kham nhẫn với mong muốn tranh đua, tham gia vào tiến trình tranh đua và dính mắc vào ý niệm hơn, thua, được, mất. Tranh đua là một cơn lốc xoáy, đi vào là đi vào mê hồn trận, xây xẩm mặt mày và khó tránh khỏi đau thương. Đó là một chiến trường. Học đường bị biến thành chiến trường, tranh đua học bổng, điểm số và sự khen ngợi. Thương trường bị biến thành chiến trường, tranh đua thị phần, khách hàng, lợi nhuận và sự công nhận. Kết quả của chiến trường là bãi chiến trường, đã nói là bãi thì chỉ có xác chết. Tôi có người bạn làm ngành hải quan, nói rằng nhiều lúc không muốn nhận tiền bồi dưỡng của khách hàng, nhưng do hoàn cảnh, ai cũng làm như vậy, nếu mình không làm, mình trở thành không giống ai, bị ra rìa, bị đào thải, cho nên đành chìa tay ra nhận tiền bồi dưỡng. Làm việc trong công ty cũng vậy, mình không muốn cạnh tranh, nhưng cấp trên cứ thúc đẩy, đồng nghiệp cứ nhắc nhở và bản thân cứ đặt ra mục tiêu, nên mình phải cạnh tranh, và mình trở thành yếu tố của guồng máy cạnh tranh. Trong tu viện bây giờ cũng có sự cạnh tranh. Tôi có dịp tu tập ở một tu viện nọ, các vị thực tập xuất gia cạnh tranh với nhau để được làm trưởng nhóm và khi được xuất gia rồi thì ráng tu cho giỏi, chứng minh mình là người tu giỏi, ăn nói giỏi, viết lách giỏi để sư trụ trì chú ý và đề bạt các chức vụ trong tu viện.

Tận cùng của sự cạnh tranh là thất vọng và tuyệt vọng. Mục đích tối cao của tranh đua là leo lên vị trí cao hơn nên nếu không đạt được, mình thất vọng, thất vọng lớn dẫn đến tuyệt vọng và đây là phiên não. Đi học mà phiền não thì đừng có học. Làm việc mà phiền não thì đừng có làm. Tu hành mà phiền não thì đừng có tu. Phải xem lại cách học, xem lại cách làm việc và xem lại cách tu. Nói không với sự tranh đua là kham nhẫn với mong cầu muốn vượt bực, muốn leo lên đỉnh cao. Đỉnh ngọn núi chật chội lắm, nếu đứng chỉ được vài người, nên chắc hẳn rất cô đơn. Còn ở chân núi, diện tích đầy dẫy, tạo cơ hội cho nhiều người đứng, và không có cô đơn tí nào. Tại sao lại chạy lên đỉnh cao để rồi cô đơn? Cô đơn hay không là do mình chọn, tranh đua hay không là do mình chọn, chẳng có ai mang tới phiền muộn cho mình bằng chính mình cả.

Nếu người muốn thắng, xin nhường cho người thắng. Đem câu này mà viết lên, dán lên giường nhắc nhở mình mỗi ngày, hoặc viết thành thư pháp rồi treo lên tường. Đây không phải sự yếm thế hay thiếu tinh thần cầu tiến mà là nhìn rõ bộ mặt thật của sự tranh đua. Không ai đi qua chiến trường, nếu không bị thương hoặc bị giết chết cũng là bị mệt mỏi và kiệt quệ thân tâm. Đối tượng mình tranh đua như huyễn, hết sức ảo, có đó rồi mất đó. Chạy theo cái huyễn hay cái ảo có phải đánh mất sự sống trong hiện tại hay không. Một cô ca sĩ rất nổi tiếng chia sẻ, Khi tôi đi hát, nhất là những buổi diễn riêng của tôi, khán giả rất đông, lên đến hàng ngàn người, họ la hét, họ cười nói, họ khóc lóc, họ tôn vinh tôi làm thần tượng, trong giây phút chớp nhoáng ấy, tôi rất hả hê, nhưng khi trở về nhà, tôi thấy trống không, tôi thấy rất cô đơn, tôi không biết phải làm gì, thậm chí tôi thấy hối hận vì sao tôi chọn con đường ca hát, con đường với ánh hào quang rất mong manh, như bật công tắt điện, lúc đèn đang sáng, tắt một cái là tối thui, ánh hào quang giống vậy, không bao giờ bền vững cả. Kham nhẫn với sự tranh đua là nói “No” với sự cạnh tranh, không bị nó lôi kéo và buông bỏ tâm tham muốn cạnh tranh. Hãy thực tập như sau, cuộc sống này là sự sẻ chia, sẻ chia sự yêu thương, đã biết sẻ chia thì không cần tranh đua. Người ta thất nghiệp vì không dám sẻ chia công việc, người ta thiếu thốn vì không dám sẻ chia miếng cơm manh áo, người ta đau khổ vì không dám sẻ chia tình thương. Cái gì cũng muốn ôm vào, cái gì cũng muốn lấp đầy, càng ôm vào càng khổ, càng lấp đầy càng thiếu, đó là bản chất đích thực của tâm tham.

Nếu có tranh đua, hãy tranh đua tình thương. Tự đặt câu hỏi tu từ cho chính mình rồi tự trả lời, Hôm nay mình thương được bao nhiêu người? Mình thương người thương sâu sắc chưa? Mình thương được người chưa thương mình chưa? Mình thương được người mà mình luôn miệng cho là kẻ thù chưa? Chưa thấy ai tranh đua về tình thương cả, chỉ thấy tranh đua những chuyện không đâu. Khi tình thương lớn lên, mình không cần phải tranh đua gì cả, không cần phải chiến thắng gì cả. Chiến thắng lớn nhất là chiến thắng chính mình, chiến thắng đòi hỏi muốn tranh đua trong mình, đòi hỏi phá nát sức lực của mình. Thì giờ rất quý báu, dùng nó để tận hưởng sự sống và thực tập bình an. Tâm mình đang dậy sóng vậy hãy ngồi yên giúp cho tâm an hơn, bớt lăng xăng hơn. Đừng bao giờ muốn làm người nổi tiếng vì mình không thể nổi tiếng thiên thu. Đừng bao giờ muốn làm người đứng đầu vì có lúc mình sẽ mỏi gối chồn chân. Đừng bao giờ muốn làm tổng thống, chủ tịch nước, thủ tướng hay giám đốc điều hành vì lúc nào mình cũng trăm lo ngàn lắng. Đừng bao giờ hơn thua với bạn bè hay đồng nghiệp vì hạnh phúc của bạn bè và đồng nghiệp là hạnh phúc của mình. Biết cho đi thì cần gì tranh đua, đã tiến bộ thì không cần tiến bộ gì nữa. Trân quý từng giây phút của sự sống, là giây phút không băn khoăn về có, không, còn, mất. Tất cả đều đang diễn ra theo nhân duyên, có cũng là không và còn cũng là mất. Tôi đi dạy ở ngôi trường kia. Sự cạnh tranh diễn ra rất gay gắt, người ta cạnh tranh để được sinh viên yêu thích và người ta kẹt vào lời khen ngợi. Thay đổi bản thân để có cách dạy tốt hơn giúp ích cho sinh viên là điều tốt cần làm, nhưng đừng vì cạnh tranh mà mất đi đạo đức của nhà giáo, mất đi tình nghĩa thầy trò, mất đi mối quan hệ đồng nghiệp mình cố công xây dựng bấy lâu. Ai muốn thắng mình xin nhường, mình không cần làm top ten, chỉ cần đứng hàng một trăm, một triệu là vui lắm rồi. Còn đủ sức khỏe để làm việc, để cống hiến, như vậy còn gì bằng. Chạy làm chi cho mệt mỏi, cho hao xăng, cho tốn sức. Đâu cần phải làm hoa mai, hoa đào, làm bông hoa dại cũng được. Đâu cần làm tượng đá chạm trỗ tinh vi hay một bãi cát vàng óng ả, chỉ cần làm một hòn sỏi hay một hạt bụi, cũng đủ vẽ nên một hình hài. Làm việc mình vẫn cứ làm, làm việc hết mình, nhưng đừng sầu khổ vì công việc, tìm niềm vui trong công việc và hạnh phúc vì may mắn còn có việc làm.

Bài tập thứ năm là kham nhẫn trong sự im lặng, tức là không thốt một lời nào. Con người thường thích tranh cãi, thích nói hơn lắng nghe và im lặng. Đôi khi mình sợ sự im lặng, có câu im lặng đáng sợ. Mình thích ồn ào, tìm kiếm náo nhiệt và hả hê với sôi động. Cũng vậy, mình không chịu nổi việc ở không, phải kiếm cái gì đó làm, phải bận rộn, phải lăng xăng. Cho nên, mình không ngồi yên, không im lặng được. Im lặng có giá trị của nó, để cảm nhận một chút bình yên. Im lặng với im lặng và im lặng với không im lặng. Im lặng với im lặng là mình không sợ hãi sự im lặng, không trốn chạy im lặng, hãy đón nhận im lặng như phần tất yếu của sự sống. Sống trong thành phố tất bật quá, cuối tuần mình chạy về quê hay ra ngoại thành để kiếm chút im lặng. Đi vào chùa tận hưởng chút thanh thản của im lặng. Nhưng sự im lặng này vẫn mang tính chất trốn chạy, chịu sự tác động của ngoại cảnh. Ngoại cảnh không im lặng nhưng lòng mình im lặng, thì ngoại cảnh kia có xá gì, Cái này gọi là tâm an cảnh sẽ an, tâm bình thế giới bình. Im lặng với điều không im lặng thì có gì gọi là không im lặng. Bên ngoài đang ồn ào vậy đó, mình không cần nói gì hết. Bên ngoài đang căng thẳng vậy đó, mình không cần nói gì hết. Bên ngoài đang tranh đua vậy đó, mình không cần lên tiếng gì cả. Mọi thứ tự nhiên dàn xếp và nguôi ngoai, thời gian tự nhiên xóa nhòa tất cả. Không ai đủ khả năng ổn ào, căng thẳng hay tranh đua mãi mãi, sức sẽ tàn, lực sẽ kiệt. Im lặng để cuộc đời có một chút bình yên. Im lặng để có thì giờ tìm lại vị tha trong những giận hờn, tìm lại hạnh phúc trong những tháng ngày đau khổ, tìm lại niềm tin trong những giây phút chán chường, im lặng để thấy bình yên trong hiện tại, hiện tại đang hiện tiền và bình yên cũng đang hiện tiền.

Có hai dạng im lặng, im lặng bên ngoài và im lặng bên trong. Người đang lên án, phê bình và chỉ trích nhưng mình không nói lời nào, cái miệng không phân bua, không cần giải thích, đây gọi là im lặng bên ngoài. Tuy nhiên, im lặng bên ngoài nhưng trong lòng dậy sóng, trong lòng đang lên kế hoạch tấn công, chờ cơ hội để thực hiện cuộc tấn công của mình. Thực tập im lặng bên ngoài là đã giỏi, nhưng thực tập im lặng bên trong còn hay hơn nữa. Tâm không đòi hỏi phán xét, không nhìn người bằng con mắt kỳ thị, không tìm kiếm sự khác biệt để chứng minh ý niệm riêng. Mọi thứ đang im lặng trong sự vận động của nó. Vạn vật đang vận động trong im lặng. Dù có nói nhiều cách mấy, có bàn cãi cách mấy, có tô điểm vẽ vời cách mấy, sự thật vẫn là sự thật, đó là mọi thứ đều thay đổi, theo tính vô thường. Im lặng là chấp nhận vô thường, không tranh cãi về điều đang vô thường để thấy vô thường vẫn là bình yên, chứ không đơn thuần là sự đau khổ, mình cho vô thường là đau khổ vì mình có ý niệm về đau khổ của sự vô thường. Im lặng thì bình yên lên tiếng và giải thoát ngay trong giờ phút im lặng đó. Phật giải thoát vì Phật im lặng với sự hừng hẫy của tham, sân, si, mạn, nghi, kiến. Im lặng thì các tâm độc không làm hại được mình, mình sẽ giải thoát, mà giải thoát cái gì, giải thoát khỏi sự bủa vây của các tâm độc. Người làm mình giận, mình nổi giận thiệt, mình sập bẫy trong sự bủa vây của người đó và trong sự bủa vây của chính mình, mình có ý niệm là người đó làm  mình giận, ý niệm này là cái lưới mình tự giăng ra và quấn lấy mình. Im lặng với người kia là im lặng bên ngoài, im lặng với ý niệm của mình là im lặng bên trong. Làm được vậy, mình giải thoát, giải thoát khỏi cơn giận.

Nếu bạn có dịp xem bộ phim 2012 do Hoa Kỳ sản xuất, một hình ảnh chắc chắn bạn nhớ mãi là hình ảnh vị sư ngồi an nhiên khi cơn sóng đang sắp bủa vây. Câu chuyện nói về ngày tận thế, đã tận thế thì ai cũng phải chết, có chạy đằng trời cũng phải chết. Những người may mắn leo lên được con thuyền lớn, nhưng 7 tỉ người ở hành tinh này làm gì có cơ hội. Người chạy đôn chạy đáo tìm kiếm nơi ẩn náu bằng tâm sợ hãi và chết trong sự sợ hãi. Vị sư kia lại khác, ông biết rằng trước sau gì cũng phải chết, nên ông ngồi xuống trong bình an và khi cơn sóng tới ông đứng dậy, vẫn bằng thái độ an nhiên, ông gõ vài tiếng chuông, sau đó ông ra đi trong sự bình an. Hai cách chết khác nhau, một cái chết trong sợ hãi và một cái chết trong bình an. Cũng là chết, nhưng chết trong bình an sẽ giúp mình tiếp nối trong sự bình an, còn chết trong sợ hãi sẽ khiến mình tiếp nối trong sợ hãi. Mình có thể thực tập im lặng với cái chết giống như vị sư kia. Cái chết nó không tách rời cái sống, mà nó diễn ra cùng lúc với cái sống. Khi mình lọt lòng mẹ, mình đón nhận sự sống nhưng cũng là lúc đón nhận cái chết. Cái chết nó đã diễn ra lúc đó rồi và việc mình qua đời chỉ là một sự kiện đánh dấu đến hồi tan rã của tứ đại mà thôi. Giống như con sông, mình nói con sông vì nó chảy trong đất liền, khi nào ra khỏi đất liền, tràn vào biển thì nó mới là đại dương. Thực ra, khi còn là con sông, con sông đã là đại dương rồi.Nên khi sống thì mình vẫn cứ sống, mình không sợ hãi cái chết vì mình đang chết, nên tận hưởng được sự sống đồng nghĩa với tận hưởng sự chết. Khi con sông đang là con sông, con sông không sợ hãi khi ra biển để trở thành đại dương, vì bản chất của sông là đại dương, và khi sông ra đại dương, con sông đâu có chết, nó đang vẫn sống dưới dạng khác đấy thôi. Im lặng để xóa nhòa  hay chuyển hóa sợ hãi về cái chết vì đã sinh ra thì phải chết nhưng một khi đã biết cái chết đang diễn ra trong lúc mình còn sống, mình vượt thoát sợ hãi, vượt thoát sợ hãi về cái chết và vượt thoát ý niệm về sự sống.

Bài tập thứ sáu là kham nhẫn trong sự giải trí, nhất là giải trí không lành mạnh. Mình có năng lượng của sự mệt mỏi và năng lượng này đòi hỏi phải giải trí. Mục đích của giải trí là giảm bớt căng thẳng của công việc hay tạm thời quên đi những lo toan hàng ngày. Nhưng nhiều người giải trí xong, mệt mỏi càng gia tăng và các năng lượng bất thiện phát sinh, việc giải trí vì thế gây phản tác dụng. Nguyên nhân là do không biết cách giải trí. Giới thứ năm của Năm giới Cư sĩ nói rằng, Con nguyện thực tập bảo vệ và nuôi dưỡng thân tâm bằng cách không sử dụng rượu bia, các chất say, các chất ma tuý và những sản phẩm độc hại. Để bảo toàn hạt giống trí tuệ quý báu, ngăn ngừa những nguyên nhân sanh ra tội lỗi và không làm mất tự chủ hay rơi vào tình trạng ốm đau của thân tâm, con chỉ sử dụng các thức ăn thức uống lành mạnh có thể đem lại sự an lạc và thanh tịnh cho thân tâm con. Con biết thực tập giới này giúp cho gia đình yên vui, thân thể kiện khương, trí tuệ phát triển và xã hội hài hòa, cho nên bây giờ và về sau con không bao giờ uống các loại rượu bia, không hút các loại thuốc lá, không sử dụng các chất ma tuý, không ăn uống các sản phẩm có độc tố, và không tiêu thụ các sản phẩm độc hại  chứa đựng bạo động, khủng bố, cuồng tín, sợ hãi, thèm khát và hận thù. Đây là giới dạy về cách giải trí như thế nào cho lành mạnh.

Mình có xu hướng thích chạy theo sự hưởng thụ, sự thỏa mãn ái dục của sáu căn nên mình tìm kiếm sáu trần hay các đối tượng bên ngoài. Kham nhẫn với giải trí là biết cách giải trí lành mạnh, không giải trí theo kiểu thỏa mãn ái dục của sáu căn. Giải trí lành mạnh là tưới tẩm những hạt giống lành cho sáu căn, đem lại bình yên thực sự cho sáu căn. Mình có đôi mắt, nhưng đôi mắt không tìm kiếm sắc dục, mà đôi mắt tìm kiếm hình ảnh vi diệu của sự sống, như trời xanh, mây trắng, nụ cười của trẻ thơ hay hình ảnh của đức Phật. Mình có đôi tai, nhưng đôi tai không tìm kiếm thanh dục, mà đôi tai tìm kiếm lời vi diệu của giáo pháp, của âm thanh giải thoát. Mình có mũi, nhưng mũi không tìm kiếm hương dục, mà mũi tìm kiếm hương giới, hương định và hương tuệ bằng cách thực tập giữ giới, thực tập thiền tuệ. Mình có lưỡi, nhưng lưỡi không tìm kiếm vị dục, mà lưỡi tìm kiếm những thức ăn có thể nuôi dưỡng lòng từ bi và bảo vệ sự sống muôn loài. Mình có thân, nhưng thân không tìm kiếm xúc dục mà thân tìm kiếm sự giải thoát, sử dụng thân làm con thuyền vượt biển, tu học và hành trì chánh pháp. Mình có ý, nhưng ý không tìm kiếm sự nhớ nghĩ về ái dục, mà ý tìm kiếm sự nhớ nghĩ về đức Phật, về giáo pháp đức Phật trao truyền và về con đường tu học lý tưởng mà mình đã chọn. Mình không nuông chiều sáu căn bằng giải trí không lành mạnh, làm vậy là tự giết chết mình. Muốn cứu lấy bản thân, mình phải chăm sóc và nuôi dưỡng sáu căn bằng các đối tượng giúp cho sáu căn được kham nhẫn. Kham nhẫn với đòi hỏi giải trí của sáu căn thì mình giải thoát, giải thoát cho sáu căn.

Thiền tập là phương thức giải trí lành mạnh nhất một người tu có thể tham gia vào. Không sự thư giãn nào hay bằng sự thiền tập. Thở vào, tôi thấy khỏe, thở ra, tôi thấy nhẹ. Thở vào, thở thật sâu, thở ra, thở thật chậm. Thở vào, thật nhẹ nhàng, thở ra, thật bình an. Giây phút tập thiền là giây phút buông bỏ những lo toan, những muộn phiền, những mệt mỏi trong thân và trong tâm. Những đòi hỏi về sự tiêu thụ tạm thời lắng dịu xuống, nhường chỗ cho bình an. Khi kiệt sức vì công việc, mình dừng lại một chút, nghỉ ngơi một chút, theo dõi hơi thở. Một con sư tử bị thương, nó biết nằm xuống, liếm vết thương và nghỉ ngơi. Nó không chạy theo một con cái, đi kiếm mồi hay lang thang trong khu rừng. Bản thân con sư tử có khả năng tự chữa trị và nó ý thức được sự nghỉ ngơi sẽ giúp cho những vết thương mau lành. Mình cũng vậy, mình có khả năng tự chữa trị, bên trong mình có những chất kháng thể, lúc nghỉ ngơi, chất kháng thể tiết ra, chuyển hóa những chất gây bệnh. Nhiều người mất ngủ vì căng thẳng, lo lắng, bệnh tật hay bực tức trong lòng. Khi hồi 3-5 tuổi, nằm xuống là ngủ dễ dàng, nhưng lúc lớn lên, mình bày đặt mất ngủ, điều gì đã khiến cho mình mất ngủ vậy? Có phải một bóng dáng nào, một sự nghiệp nào, một sự đố kị nào, một đối tượng nào đã khiến mình đứng ngồi không yên, ăn không ngon, ngủ không được? Thiền tập giúp mình buông bỏ những cái đó, quay về tiếp xúc với hơi thở, nương vào hơi thở mà đứng ngồi được yên, ăn được ngon và ngủ được sâu.

Bây giờ có phong trào uống trà đạo. Nếu uống trà đạo dưới dạng thiền trà rất hay. Uống trà chỉ để uống trà thôi. Mình đừng đem những giận hờn và bực tức vào trong chén trà. Khi uống, hãy im lặng, nhâm nhi chén trà, ngắm nhìn bạn đồng tu, bạn sẽ thấy hạnh phúc lớn. Thay rượu bia hay nước ngọt bằng trà, sự thi vị của thiền trà giúp tình thương thăng hoa: tình thương với vạn vật và tình thương với bạn đồng tu. Thử quán chiếu chén trà, trong đó có lá trà, có nước, có hơi ấm, có đại địa, có ánh mặt trời, có công chăm sóc nuôi dưỡng của người trồng trà. Đọc bài kệ thiền trà, Hai tay nâng chén trà – Theo dõi thở vào ra – Bây giờ hãy quán chiếu – Vạn vật đang hòa ca. Chén trà chứa đựng cả vũ trụ, uống trà là uống cả vũ trụ vào cơ thể. Ngồi nói chuyện phù phiếm trong lúc uống trà, mình không thấy được sự góp mặt của vạn vật và mình đánh mất hạnh phúc. Tiếp theo, trước đây có thể mình ngồi uống trà một mình, bây giờ có bạn đồng tu, mình thấy mình may mắn. Mỉm cười với bạn đồng tu, thầm cám ơn bạn cho mình cơ hội thấy nhau, có mặt cho nhau. Bình yên là thành quả của sự thực tập, biết thực tập bình yên là biết kham nhẫn vì hoa trái của sự kham nhẫn chính là bình yên.

Bốn loại thức ăn trong việc thực tập kham nhẫn là đoàn thực, xúc thực, tư niệm thực và thức thực. Đoàn thực là thức ăn đưa vào miệng. Ăn như thế nào có thể đủ sức khỏe tu học, bảo vệ sinh mạng và nuôi dưỡng lòng từ bi. Ngày nay người ta nghĩ ra đủ thứ món để cung phụng cho khẩu vị. Các chương trình dạy nấu ăn và cuộc thi nấu ăn cùng với các cuốn sách dạy về nấu ăn cũng nhằm mục đích cung phụng khẩu vị, hơn là dạy người ta cách nấu ăn thế nào để có sức khỏe và bảo vệ sức khỏe. Kham nhẫn với việc ăn uống, mình không đánh mất thì giờ tu học vào những chuyện chế biến các món ăn cầu kỳ, tìm kiếm món ăn khác lạ hay làm việc cật lực để thỏa mãn khoái lạc trong ăn uống. Thức ăn thứ hai là xúc thực, là các đối tượng mà sáu căn muốn thỏa mãn. Kham nhẫn với sáu trần để sáu căn được bình yên hơn. Trên các phương tiện truyền thông hay mạng lưới Internet đầy dẫy những sáu trần có thể tưới tẩm các hạt giống gây thèm khát, bạo động, hận thù. Kham nhẫn với các sản phẩm có sẵn này, mình từ chối đi vào thế giới tiêu thụ không lành mạnh để đi vào con đường tiêu thụ lành mạnh hơn. Trước đây người ta cổ xúy lối sống nhanh, đi nhanh, làm việc nhanh, chạy nhanh, ăn uống nhanh, tiêu thụ nhanh, nhằm thúc đẩy tiêu thụ và phát triển kinh tế. Hậu quả là gì ai cũng biết, những căn bệnh của thời đại, những tệ nạn xã hội, những thiếu thốn tài nguyên, do sự tiêu thụ nhanh và lối sống nhanh mang lại. Kham nhẫn với tiêu thụ để bản thân bình yên hơn, xã hội bình yên hơn và tài nguyên thiên nhiên cũng bình yên hơn.

Loại thức ăn thứ ba là tư niệm thực, đó là những khao khát, những ước ao, những mong muốn đạt được ở hiện tại và tương lai. Người học trò muốn điểm cao, người doanh nhân muốn thành đạt, người ca sĩ muốn nổi danh. Tất cả những muốn này là mục tiêu mà mình chạy theo, chạy mãi mà không biết bao giờ mình dừng lại. Mục tiêu này vừa xong, mục tiêu khác lại ra đời, mình làm việc để phục vụ danh sách mục tiêu và dìm chết mình trong hầm hố của những mục tiêu. Danh sách mục tiêu chôn sự thảnh thơi xuống tận đáy mồ. Việc thực hiện mục tiêu kéo theo những hệ lụy, như sự mệt mỏi, thất vọng, tranh đua, tật đố, hiềm hận. Kham nhẫn với mục tiêu để chỉ đặt ra mục tiêu vừa phải, vừa sức và có thể đạt được trong một lối sống thiểu dục và tri túc. Hoàn thành những mục tiêu nhỏ dễ dàng hơn những mục tiêu lớn. Mục tiêu càng lớn thì càng lo. Có cái gì phải lo cho cái đó là vậy. Loại thức ăn khác là thức thực, đó là những thức ăn ta có được do thói quen trong quá khứ và hiện tại. Những tập khí xấu hình thành do thói quen, do không biết thay đổi và chuyển hóa. Hồi nhỏ, mình không biết hút thuốc, sau đó mình tập tành hút thuốc và thuốc trở thành thức ăn không thể dứt ra được. Hồi nhỏ tính tình rất dễ thương, lớn lên, mình trở nên cáu gắt, tính tình nóng nảy, dễ nổi giận. Tất cả là do mình tiếp nhận những thức ăn không lành mạnh, như thức ăn hoàn cảnh không thuận, thức ăn đòi hỏi thuận theo ý hay thức ăn muốn đạt thỏa mãn ái dục. Kham nhẫn với thức ăn không lành mạnh để thay đổi tập khí. Thực tập để tưới tẩm bản thân những hoa trái của từ bi, của yêu thương, của chấp nhận, của tha thứ, của bao dung. Điều này có nghĩa mình cần tập thói quen từ bi bằng cách ăn những thức ăn mang tính từ bi, thực tập thói quen yêu thương bằng cách ăn những thức ăn giáo dục sự yêu thương, thực tập thói quen tha thứ bằng cách ăn những thức ăn tha thứ.

Một bài thơ đã nói về việc ăn mặn mang tiếng kêu gào của chúng sinh như sau, Ngàn năm qua một bát canh – Oán sâu biển cả hận thành non cao – Muốn hay nguồn gốc binh đao – Lắng nghe quán thịt tiếng gào thâu đêm. Khi ăn mặn là mình đã tiếp tay hình thành địa ngục ở quán thịt. Sự chết chóc ở lò sát sinh ghê gớm như ở địa ngục. Nói rộng ra, lối sống bản thân cung phụng sáu căn khiến mình không còn giữ giới được nữa, những khoái lạc của sáu căn do đắm say sáu trần dìm chết mình trong địa ngục và chỉ có thương đau mà thôi, lúc này mình tiếp tay cho việc gia tăng dân số địa ngục. Những tâm hành bất thiện được chăm sóc trong khi tâm hành thiện không được nuôi dưỡng, mình biến thành địa ngục, mình trở thành địa ngục của chính mình. Kham nhẫn với các loại thức ăn độc hại để không còn khao khát, thèm muốn và nếm trải chúng nữa, để bát canh không còn vị tanh, để biển cả mênh mông, để đồi núi xanh rì, để muôn loài an hưởng thái bình và để quán thịt năm xưa trở thành quán chay.

Bài thực tập thứ bảy là kham nhẫn với tình trạng đi hoang của tâm. Tâm như con voi hoang, chạy tới, chạy lui, không ở với thân nên nhiều khi rơi vào tình trạng thân một nẻo, tâm một nẻo. Có người đang ở trong nhà, ngồi một chỗ nhưng vẫn đi hoang do tâm vượt ra khỏi giới hạn của cơ thể. Khi đi làm thì tâm để ở nhà và khi ở nhà thì tâm để chỗ làm. Vì vậy công việc mình đang làm không được chú tâm, tâm lúc nào cũng chạy trước cái thân một bước. Buổi sáng thức dậy làm vệ sinh cá nhân, tâm mình đã lo chạy tới chỗ làm, tới chỗ làm thì tâm lo lát nữa ăn trưa với cái gì, đang ăn trưa thì tâm lên kế hoạch một hồi gặp khách hàng sẽ nói chuyện gì, đang gặp khách hàng thì trong đầu tính toán trên đường về sẽ ghé chợ mua rau mua mắm. Cái đầu nhỏ bé nhưng tính toán dữ lắm nên cái đầu ít khi được nghỉ ngơi và yên tĩnh. Nó lúc nào cũng lăng xăng, xáo trộn và không ổn định. Kham nhẫn với sự đi hoang của tâm để dừng lại việc chạy nhảy hay rong ruổi của cái đầu. Thực tập chánh niệm rất hay, giúp ích cho việc đem tâm về thân, nhận diện chuyện đang xảy ra bên trong và bên ngoài mình. Chú tâm vào công việc đang làm, chuyện gì cũng còn có đó, còn phóng tâm nhiều thì tâm mệt mỏi, mệt mỏi nhiều, tâm sẽ bệnh.

Người đi hoang rất dễ trôi lăn trong sự bủa vây của tham, sân và si. Kham nhẫn với ba tâm độc này thì tình trạng đi hoang dễ dàng bị ngăn chặn. Tham là chỉ mong muốn níu kéo mọi thứ về phía mình, muốn lấp đầy, muốn dư dả. Giống như trong cuộc thi ăn hamburger ở bên Mỹ. Người ta ăn như thể tống khứ càng nhiều bánh hamburger càng tốt, để cho kịp giờ, để ăn được nhiều bánh và dành giải người ăn nhiều nhất. Người tham giống vậy, ôm đồm đủ thứ và chính những đối tượng họ ôm đó đè họ chết. Sân là tình trạng nóng nảy, bực tức, muốn chống trả. Giống như trong cuộc thi hét. Người ta đứng trước máy đo âm thanh và hét lớn xem ai hét to nhất, người hét to nhất sẽ thắng giải. Người sân giống vậy, như tiếng hét đinh tai nhức óc, có thể làm vỡ tất cả tấm cửa bằng kính rất dày. Si là vô minh, không hiểu biết, lầm đường lạc lối. Giống như có người thích đi câu cá hay săn bắn và xem đó là trò giải trí, trong khi cả hai công việc đều tạo nghiệp bất thiện. Lần trước, ở phía trước chỗ tôi ở, tôi thấy người ta đem một con heo mọi ra làm thịt mặc cho nó la hét trong lúc bị cắt tiết, và cho rằng giết hại sinh vật để họp mặt bạn bè, hay có người giải sầu bằng cách đi uống rượu bia, càng uống không biết sầu có vơi hay khi tỉnh rượu cơn sầu lại đầy trở lại. Kham nhẫn với tham để biết cho đi, biết bố thí, biết chia sẻ và phụng sự. Doanh nhân Cấp Cô Độc thời đức Phật cho đi đến tận cùng để yểm trợ cho tăng đoàn của Phật không có một sự tiếc nuối nào, đến lúc qua đời, ông đã ra đi trong sự thanh thản. Kham nhẫn với sân để biết chấp nhận và bao dung. Đức Phật thương Đề Bà Đạt Đa vì người cho Đề Bà Đạt Đa đáng thương hơn đáng trách. Đề Bà  Đạt Đa chỉ là nạn nhân của tham lam, sân hận và si mê mà thôi. Kham nhẫn với si để biết bản thân còn lầm đường lạc lối, biết tự thắp đuốc lên mà đi để thay đổi con đường. Những vị Phật Độc giác tự tu, tự chứng, tự giải thoát, đi trong nhân gian mà không bị các pháp thế gian làm ô nhiễm.

Trong cuộc thi China’s Got Talent có một cậu bé người Mông Cổ mồ côi mẹ từ năm lên tám và sau đó ba em cũng qua đời vì tai nạn giao thông. Em tham dự cuộc thi và hát một bài ca ngợi người mẹ khiến ban giám khảo và khán giả đều xúc động rơi nước mắt. Điều gì đã khiến cho đứa trẻ nhỏ bé như vậy có thể vượt qua nỗi đau mồ côi để có thể cất cao tiếng hát trước nhiều người mà không có sự động viên nào từ ba mẹ của mình? Đó là sự kham nhẫn. Em biết mình không may mắn như những đứa trẻ khác nhưng ít ra em cũng đã có khoảng thời gian bên ba mẹ, trong đó có 8 năm bên mẹ và 10 năm bên ba. Thời gian như vậy cũng đủ cho em thấm nhuần tình thương của mẹ và nghị lực của ba. Em đứng đó, cất cao tiếng hát, rất bình tĩnh, không bậc khóc và cũng không ủy mị. Nếu em là người có tu, em sẽ thấy ba mẹ vẫn còn có đó, vẫn sống ở trong em và mong em có những tháng ngày bình yên bên cánh đồng cỏ xanh rì. Trên thế gian này nhiều đứa nhỏ như vậy lắm, chúng không có ba mẹ, chúng không có nơi nương tựa nên phải tự kiếm sống, tự bươn chãi, tự chăm sóc bản thân. Xã hội đầy dẫy cám dỗ, nếu không kham nhẫn, không ai dạy cho chúng sự kham nhẫn, điều gì nên làm, điều gì không nên làm, chúng sẽ rơi vào vòng xoáy của tham, sân, si. Có những tội phạm tuổi đời còn rất trẻ, có những người lính cầm súng tuổi đời còn rất trẻ, có những lời nói ghê ghớm phát ra từ miệng của người mà tuổi đời còn rất trẻ. Âu cũng là trách nhiệm của người lớn, của môi trường, của xã hội, thiếu sự làm gương, thiếu sự giáo dục. Người lớn đi hoang bỏ rơi trẻ em và trẻ em trở thành nạn nhân trong trò chơi đi hoang của người lớn. Nếu người biết kham nhẫn với những trò chơi của mình, biết dừng lại, trẻ em sẽ được yêu thương, sẽ được chăm sóc và người lớn sẽ được tiếp nối đàng hoàng, đơn giản vì trẻ em chính là sự tiếp nối của người lớn.

Bài tập thứ tám là kham nhẫn với việc ứng xử một cách ôn tồn và điềm đạm. Thử nhìn dòng sông êm đềm trôi, một cách lặng lẽ đi từ đầu sông đến cuối sống vì dòng sông có tính điềm đạm, cho nên người ta hay nói dòng sông êm đềm lững lờ trôi. Người ôn tồn ăn nói nhẹ nhàng, dễ chịu và từ những cử chỉ hay lời nói của họ đều toát lên sự thanh thoát, hiền dịu. Ở gần những người này, mình không bao giờ thấy sợ hãi vì không bị la mắng, không bị kỳ thị hay không bị phán xét. Người điềm đạm đã có khoảng thời gian dài thực tập kham nhẫn để không la mắng người khác, không kỳ thị người khác và không phán xét người khác. Trước đây mình hay la mắng người này người kia vì người đó ăn nói hay hành động không hợp theo tiêu chuẩn của mình, và do không chịu lắng nghe nên mình có nhiều tri giác sai lầm, không biết giải thích thế nào, đành phải la rầy để khỏa lấp cơn tức giận bên trong. Trước đây mình hay kỳ thị do mình có tâm phân biệt, không thấy được sự tương tức giữa người này và người kia, không biết quán chiếu và nhìn sâu về cái này có vì cái kia có, về tính thênh thang của tự thân. Trước đây mình hay phán xét do mình chấp vào mình, vào cái tôi không thực có. Giờ đây, thực tập kham nhẫn, mình dừng lại cái tham trong việc muốn tỏ ra bề trên, muốn làm cây cao bóng cả, hay muốn là người giỏi trong thiên hạ. Dừng lại sự la mắng để có thì giờ lắng nghe người kia, hiểu và thương được những hạnh phúc và khổ đau của người đó. Dừng lại sự kỳ thị để thấy ta với người tuy hai mà một, người có những hạnh phúc và khổ đau, mình cũng có những hạnh phúc và khổ đau, nên mình thương mình thì cũng biết thương người. Dừng lại những phán xét để tâm bớt đi sự khuynh động, vượt những ngã mạn và kiêu căng, để cho sự khiêm nhường có chỗ mà biểu hiện, đơn giản là khi không phán xét ai thì bản thân cũng không bị phán xét.

Phật thường xuyên nhắc nhở người tu thường xuyên thực tập bố thí. Trong hằng hà sa số kiếp quá khứ, chính Phật đã thực hành bố thí không biết bao nhiêu mà kể, làm duyên cho việc thành đạo trong kiếp chót của người. Bố thí bình an còn gọi là vô úy thí, bố thí sự không sợ hãi, bố thí sự vững chãi. Không sợ hãi không mang hàm ý sợ một đối tượng nào đó ở bên ngoài, mà chính là làm vắng lặng sự yếu đuối từ bên trong. Do tâm yếu đuối nên vẽ ra đủ thứ vọng tưởng, chính vọng tưởng làm mình sợ hãi. Nhìn sợi dây tưởng là con rắn, mình sợ cái tưởng này. Nhìn bóng cây chuối hắt vào tường tưởng là có ma, mình sợ cái tưởng này. Nhìn người kia đang nói này nói nọ để làm mình giận, mình tưởng người đó đang có ý đồ hãm hại, mình sợ cái tưởng này.

Người ta khổ vì vọng tưởng, thờ tượng chủ nghĩa và ý thức hệ. Vọng tưởng khiến mình thất điên bát đảo, nên mình không bình an mà thay vào đó lấp đầy những nỗi sợ nhỏ bé hoặc to lớn. Kham nhẫn trong sự sợ hãi để biết buông xả, lìa bỏ những vọng tưởng để trở nên bình an. Bình an có thể nói là vắng bặt những vọng tưởng hay Niết Bàn là tắt ngấm những ý niệm. Còn vọng tưởng thì còn điên đảo và còn ý niệm thì còn trôi lăn trong những cõi không phải là Niết Bàn. Khi bình an lên ngôi, mình thực sự vững chãi như một ngọn núi, tức là mình có tính ổn định, không dời đổi, không sợ hãi trước những biến cố của hoàn cảnh. Cứu khổ chẳng qua là cứu lấy sự bình an của mình, nó đã bị vọng tưởng che mờ. Lau sạch các bụi mờ của vọng tưởng, bình an sẽ sáng trong.  Mình có ý niệm về sự tấn công của con rắn. Nói tới rắn là đã mường tượng về cái sợ, nói chi là tiếp xúc hay chạm phải con rắn. Nỗi sợ này đeo đẳng nên nhìn thấy cái gì dài dài, ngoằn nghèo là bị cho là con rắn hết, nó trở thành phản xạ, sợ hãi thành phản xạ. Nhắc tới rắn thì phản xạ bật ra liền, đó là sợ hãi nhảy ra liền. Hồi nhỏ, mình không ngoan thì bị dọa là sẽ bị ông kẹ bắt hoặc bị ma bắt. Hình ảnh ông kẹ hay con ma nó được vẽ ra trong đầu rất ghê gớm và ác độc. Hình ảnh đó khắc sâu vào tâm thức rồi bật ra khi hoàn cảnh thuận lợi. Người ở nhà một mình thì sợ ma do yếu bóng vía. Nhưng yếu bóng vía đây chính là do tưởng tượng đủ thứ, tâm không yên nên tâm trôi lăn trong thế giới tưởng tượng. Tưởng tượng để sáng tạo ra cái hay thì không nói làm gì, đằng này tưởng tượng để tạo ra nỗi sợ hãi. Như có người sợ hãi chuyện không đâu, chẳng hạn sợ hãi chuyện trời sập. Dập tắt vọng tưởng thì mình bình an, dập tắt sợ hãi thì bình an hiện tiền.

Người quán bình an dập tắt sợ hãi gọi là Bồ Tát Quán Bình An. Nếu đi đến những nơi yên tĩnh như làng quê, núi đồi hay khu rừng, mình thấy bình an lắm. Đơn giản những hoàn cảnh này bản chất rất bình an và chúng đang hiến tặng bình an cho nhân loại. Chúng đang là hiện thân của Bồ tát Bình an. Thế thì hãy tự hỏi mình đã có mặt một cách bình an cho làng quê, cho núi đồi, cho khu rừng hay chưa. Hay là mình gieo rắc sự sợ hãi cho các đối tượng này, như làm ô nhiễm làng quê, phá núi đồi để khai hoang hay chặt cây làm hại muôn thú. Mọi thứ đều bình an và đang có mặt cho mình, mình phải biết bình an và có mặt cho mọi thứ. Biển Đông đang bình an, mình làm đủ thứ trò để biển Đông dậy sóng nên biển Đông quật lại mình bằng bão tố phong ba. Không cần phải làm gì cả, không cần pha trò, không cần lên kế hoạch khai thác hay phòng thủ, biển Đông sẽ lặn sóng. Biển Đông dậy sóng không phải do biển Đông, mà do những sợ hãi về biển Đông gây nên, sợ mất chủ quyền, sợ mất tài nguyên, sợ mất quyền lợi, sợ bị chỉ trích, sợ bị chê bai. Những nỗi sợ lấp đầy châu thân và mình phản ứng theo kiểu sợ hãi. Hiến tặng bình an thì không phải làm gì cả.

Trong truyện dân gian Việt Nam, hình ảnh ông Bụt hiện ra cứu giúp người đau khổ vì ông là hiện thân cho bình an. Cô Tấm có đau khổ vì bản thân cô Tấm có vọng tưởng về sự cực khổ khi bị mẹ ghẻ em ghẻ hành hạ. Mẹ con Cám có đau khổ vì bản thân họ có vọng tưởng về hơn thua, về tranh giành, về muốn chứng minh là bề trên. Việc Bụt hiện ra giúp đỡ các phương tiện vật chất để vượt qua khổ nạn mang tính chất tạm thời nếu bản thân người trong cuộc không biết thực tập bình an. Cô Tấm sau những ngày thay hình đổi dạng được hưởng an lạc là do bản thân cô biết thực tập bình an, chấm dứt sợ hãi.

Bài tập thứ chín là kham nhẫn với những lời thị phi. Lời thị phi có trăm đường lắc léo, biến hóa như pháo bông nên kẹt vào đó thì sẽ khổ thôi, không thoát ra được. Đức Phật bị thị phi không biết bao nhiêu lần nhưng người vẫn im lặng vì không ai đủ sức khỏe hay thì giờ nói lời thị phi 300 năm hay ngàn năm, đến lúc nào đó lời thị phi sẽ im bặt. Hạng phàm phu tâm vẫn còn phân biệt và chấp trước nên không thấy sự bình đẳng giữa chúng sinh nên vẫn còn khổ đau. Lời thị phi do tâm bị dằng xé, hoang tưởng và đầy dẫy tri giác sai lầm, tình thương rất nhỏ bé và bị đục khoét bởi tham lam và sân hận. Tiếng thị phi thường chỉ dám nói sau lưng, hiếm khi nói trước mặt, cũng có nhưng ít lắm, vì e ngại đối diện với sự thật. Đây cũng là tâm trạng sợ hãi, sợ hãi bị dồn nén, bức bách quá không biết làm sao, đành nói sau lưng người khác để khỏa lấp sự trống trải trong sợ hãi thua kém hay không thể giải thích trực tiếp. Kham nhẫn với tiếng thị phi để xem mình đã làm gì sai để người đó nói những lời như vậy, thay đổi và sửa chữa bản thân nếu như người đó nói đúng, cho nên tiếng thị phi nhiều khi giúp mình thay đổi. Còn nếu tiếng thị phi không đúng thì mình biết người đó đang hiểu lầm mình, nếu người đó biết lắng nghe thì mình chia sẻ, bằng không thì chỉ nên im lặng và thực tập rải tâm từ đến người đó. Đây cũng là bài học, chỉ nên nhìn lỗi mình hơn nhìn lỗi người, chỉ nên phán xét mình hơn phán xét người. Nhận ra lỗi và thay đổi thì mình sẽ tiến bộ. Nhìn lỗi người khác có thể giúp được người nhưng bản thân vẫn nghèo đói trong sự thay đổi, mình chẳng tiến bộ tí nào.

Có câu, Trời bão giông vẫn giữ tấm lòng son. Tấm lòng son là sự vững chãi trước tiếng đời, người khen kẻ chê. Tiếng khen chê chẳng qua chỉ là sự thăng trầm của thế cuộc, nên kham nhẫn với tiếng khen chê, mình giữ được tấm lòng son. Trong bài hát của Cao Văn Lầu, bài Dạ Cổ Hoài Lang, có đoạn, Đường dù xa ong bướm – Xin đó đừng phụ nghĩa tào khang – Đêm luống trong tin nhạn – Ngày mỏi mòn như đá vọng phu… Người vợ ở nhà chỉ mong chồng đi chinh chiến giữ cho được nghĩa tào khang. Người đàn ông xa gia đình, ra chiến trận, rất dễ xiêu lòng ong bướm trên dặm đường trường. Nếu giữ được tấm lòng son, tức là giữ được nghĩa tào khang, một dạ thủy chung, một dạ sắc son, đó mới là kham nhẫn với sự lả lơi của sắc dục. Cũng vậy, tiếng thị phi, lời ra nói vào nhiều khi còn gây tổn thương nhiều hơn lấy con dao đâm vào cơ thể. Thà dùng súng bắn một cái, chết nhanh vậy mà khỏe, còn hơn trì triết người khác theo kiểu của Hoạn Thư. Người có máu ghen gọi máu Hoạn Thư vì Hoạn Thư ghen dễ sợ lắm. Nàng Kiều ngồi đánh đàn cho Thúc Sinh nghe, Hoạn Thư ngồi kế bên nói những lời mà khó có người nhẫn được. Nàng Kiều thân phận kẻ đến sau, không biết nói, chỉ biết ngồi hát trong nước mắt, cái tổn thương bên trong không thể xóa nhòa bởi những giọt nước mắt cho thân phận của nàng.

Người nói tiếng thị phi gây thương tổn cho người khác phạm trọng tội rất nặng, kiếp sau hoặc trong kiếp hiện tại phải gánh nghiệp báo không thể lường trước được. Biết rõ nhân quả nghiệp báo, mình không bao giờ phạm sai lầm như thế. Bản thân thực tập kham nhẫn đã đành, còn phải thực tập không nói tiếng thị phi.

Có người thích chửi thề và đam mê chửi thề, thậm chí chửi có vần có điệu, nhằm hạ gục người khác cho hả hê. Nhưng sau tiếng chửi đó, họ có hạnh phúc hay không, hay chỉ còn lại sự mệt mỏi và chán chường. Với người thường hay chửi thề, để không rơi vào tình trạng buồn khổ, mình nên thực tập thái độ như sau: người này không ai dạy dỗ nói lời ái ngữ, nói lời dễ thương, nói lời êm đềm nên chỉ biết nói lời ác ngữ, mình thông cảm bỏ qua cho người này; người này sống trong hoàn cảnh chửi thề, ai cũng chửi thề nên bị lây nhiễm, xem tiếng chửi thề là chuyện bình thường, mình thông cảm bỏ qua cho người này; người này thiếu vốn từ nên đang nói giữa chừng không biết sử dụng từ ngữ nào đành dùng tiếng chửi thề để hoàn thành câu, mình thông cảm bỏ qua cho người này. Thường xuyên sử dụng hoàn cảnh và khả năng của một người để quán chiếu tại sao người hành xử không được bình thường để hiểu và thương được người. Lời ác ngữ như tiếng chửi thề vậy, có thể nhẹ nhàng, có thể mạnh bạo, nhưng với tâm dễ thương, có đủ chất kháng sinh, thì âm thanh bão giông cách mấy cũng giống như tiếng gió rì rào thổi qua đám lá me, trở thành âm thanh vi diệu. Âm thanh này có thể là pháp âm đấy, nó nhắc mình thực tập kham nhẫn đi thôi.

Có hai vợ chồng xung đột với nhau, thường đem những chuyện cũ ra nhắc lại, nên chuyện xung đột hiện tại nhỏ nhưng bị xé ra to. Xung đột vợ chồng có một số nguyên nhân cơ bản như khác biệt về tính cách, sở thích, quan điểm. Thiếu tôn trọng, chấp nhận và lắng nghe nhau nên xung đột rất dễ xảy ra. Người đàn ông thường có sĩ diện lớn hơn, nên những xung đột có thể do không kiềm chế bản thân, bị cơn giận làm chủ. Kham nhẫn với sĩ diện, nhất là những lời nói có thể gây tổn thương, mình tự chủ trước đòi hỏi về sự lấn lướt với người chồng hay người vợ. Cố chấp trong lời ăn tiếng nói có thể làm cho việc hiểu nhau càng thêm xa vời nên khó tìm kiếm điểm tương đồng. Vợ chồng thảo luận để thấu hiểu quan điểm của nhau, nên lựa lời nói để không bị rơi vào tranh cãi, dẫn đến to tiếng, và nói lời ăn thua. Nhiều người đi ra ngoài, ăn nói với người ngoài rất nhỏ nhẹ, nhưng khi về nhà hết sức nghiêm khắc với vợ con, thậm chí la rầy rất thậm tệ. Người thương không đáng phải bị như vậy. Người thương cần được đối xử tốt hơn, lời nói nhẹ nhàng, biết lắng nghe, biết chia sẻ, tôn trọng vị trí của nhau thì xung đột sẽ không có xảy ra. Vấn đề không phải là giải quyết xung đột thế nào, mà vấn đề là cả hai vợ chồng đều thực tập để những xung đột đều không có cơ hội phát khởi.

Bài tập thứ mười là kham nhẫn với bệnh tật, với những khổ đau đang ăn vào trong cơ thể. Thân này sinh ra là phải bệnh, dù bệnh nặng hay bệnh nhẹ. Bệnh nhẹ dễ trị, bệnh nặng khó trị, có thể do thiếu thốn tài chính hoặc chưa có thuốc chữa. Cái bệnh nó làm hại cái tâm như buồn bã, thất vọng, chán đời. Bệnh là quả của nghiệp do có tâm bất thiện, hành động bất thiện hay ăn nói bất thiện trong quá khứ hay kiếp trước. Kham nhẫn với bệnh là kham nhẫn với nghiệp của mình. Thế giới có quá nhiều bệnh tật, cũng là do cách chúng sinh ăn ở mà ra. Chúng sinh phiền não nên bệnh cứ thế phát sinh và phiền não là một thứ bệnh. Có ai bệnh mà không phiền não. Điều đầu tiên mà bệnh mang lại chính là phiền não, như lo tiền bạc, lo thuốc thang, lo chữa trị. Bệnh có hai dạng: bệnh thân và bệnh tâm, nhưng đa phần thân bệnh do tâm bệnh mang lại. Tâm bị bệnh kéo theo tâm bệnh vì tâm tạo nghiệp kéo theo thân tạo nghiệp. Đứa nhỏ muốn ăn kẹo nên tìm kẹo để ăn, ba mẹ cho bao nhiêu tiền đều ra tiệm tạp hóa mua kẹo. Vài năm sau, đứa nhỏ bệnh sâu răng, nhức quá nên than khóc với ba mẹ nó. Tâm muốn ăn kẹo nên đẩy thân đi tìm kẹo và thân nhai kẹo. Thân bệnh âu cũng là do tâm tham muốn mang lại. Tâm tham là thứ tâm bệnh, vì tham nên muốn thân sung sướng, không ngờ cái sung sướng đó gây ra bệnh.

Ví dụ khác, anh chàng kia thích ăn tiết canh nên cứ cuối tuần là ra quán tiết canh ngồi ăn, nhưng chỗ bán làm món ăn không vệ sinh, nên anh thỉnh thoảng bị tiêu chảy cấp. Tâm tham ăn khiến anh bệnh, vì bạ đâu ăn đó, ăn món không hợp vệ sinh. Lúc bệnh rất khó tu vì đau đớn, một câu niệm Phật cũng khó, một hơi thở theo dõi cũng khó, nên nếu niệm Phật được, tập thiền được là biết kham nhẫn với bệnh. Xem bệnh tật là chuyện bình thường vì nhờ có bệnh tật mới biết trân quý sức khỏe. Không biết trân quý sức khỏe sẽ làm hao tổn cái thân này, đi vào thế giới ăn chơi, làm tàn hại thân, biến thân thành cái ổ chứa sâu bệnh. Người nghiện rượu gọi là sâu rượu, người nghiện thuốc gọi là sâu thuốc, người bệnh hoài có thể gọi là sâu bệnh. Có người cả đời bị bệnh, phải biết là nghiệp nặng quá. Thực tập sám hối rất hay, nhiều khi chuyển được nghiệp, bệnh tình vì thế mà thuyên giảm. Sám hối để biết thương căn bệnh, ôm lấy cái nghiệp và chuyển hóa chúng thành ra khỏe mạnh, chẳng bao lâu sẽ lành bệnh. Đừng có giận bệnh hay ngồi than thở vì bệnh, sự than thở làm bệnh nặng thêm và càng khó chữa trị. Khi bệnh hãy tìm phương thuốc chữa bệnh, đi bác sĩ khám, đi bệnh viện theo dõi, đồng thời phải biết sám hối, biết tu tập để nghiệp thiện phát khởi, lấn át nghiệp xấu, chuyển hóa nghiệp xấu đi và rồi lành bệnh. Tu tập hay vậy đó.

Thân này sinh ra đã mang mầm mống của bệnh tật do thân bất tịnh vì bất tịnh nên bệnh. Kham nhẫn với bệnh tật là chấp nhận tính bất tịnh của thân và khi kham nhẫn được, thân trở nên tịnh hơn. Thân không hẳn là bất tịnh 100%, có thể do mình có ý niệm về bất tịnh nên thấy nó bất tịnh. Quán thân bất tịnh để không quá chiều chuộng và dính mắc vào cái thân, nên quán thân tịnh để diệt trừ ý niệm thân bất tịnh. Có thể nói tịnh trong bất tịnh và bất tịnh trong tịnh. Nếu cho tâm an cảnh sẽ an thì tâm tịnh thân sẽ tịnh. Quán thân bất tịnh để diệt trừ ái dục liên quan đến cái thân thì quán thân tịnh để biết gìn giữ cái thân. Bệnh tật cũng có cái an của riêng nó. Với tâm an thì bệnh tật khó trị, cái thân vẫn an được.

Thân này chịu sự vận hành của đất, nước, lửa và gió, nên nếu chúng vận hành bất thường, thân sẽ bệnh. Cơ thể đau nhức do đất vận hành quá mức, nước vận hành quá mức, sức nóng vận hành quá mức hay gió vận hành quá mức. Bệnh không có cái ta riêng biệt do mình không thể điều khiển căn bệnh, nhưng bệnh sinh do tác động của nghiệp, muốn chuyển hóa bệnh phải chuyển hóa nghiệp. Cách hay nhất để chuyển hóa nghiệp là tu, là sám hối, là làm phước, là niệm Phật, là ngồi thiền, là giữ giới. Thân người ắt có bệnh nên kham nhẫn với bệnh là kham nhẫn với nghiệp, biết rằng nghiệp do mình tạo trong hiện tại hay trong đời quá khứ. Thương mình là thương lấy nghiệp, thương lấy cái bệnh, thương được rồi tâm sẽ an, bệnh vẫn còn đó nhưng do tâm an nên bệnh tình phần nào thuyên giảm. Hãy làm cho bệnh được thuyên giảm.

Thân vô thường nên bệnh cũng vô thường. Bệnh đến thì bệnh cũng sẽ đi, vấn đề là có biết cách trị bệnh hay không. Mình tu tâm thì cũng phải tu thân. Tâm vô thường, thân cũng vô thường, biến chuyển không ngừng. Vừa mới được sinh ra, thân này đã chết rồi, chết ở đây là đang chết. Nói ngày tận thế của địa cầu thật ra không có ngày nào là ngày tận thế, thực tế ngày tận thế đang diễn ra, từng ngày từng giờ. Thân đang sinh ra và cũng đang diệt nên có chi gọi là diệt diệt sinh sinh. Ngày mình cho là ngày sinh nhật thực chất là ngày đang chết đi nên cái ngày mình mừng sinh nhật là ngày mình mừng đám giỗ của mình. Hạnh phúc là được sinh ra và được mất đi nên mừng sinh nhật thì cũng phải mừng đám giỗ.

Tôi có anh học trò khoảng 28 tuổi, cao lớn và đẹp trai, giọng nói rất khỏe, nhưng có tính hay uống bia, còn trẻ nhưng bị bệnh xơ gan. Vài tháng sau, gặp lại anh, tôi thấy anh ốm nhom, gương mặt gần như mất hết thần sắc, một tháng sau thì anh mất. Tuổi đời còn trẻ mà ra đi thì uổng lắm, nhưng duyên đời này hết rồi, có muốn cũng không thể ở lại, nhưng nhiều khi cái chết của anh lại giúp cho anh có sự tiếp nối khỏe mạnh hơn, không phải chịu đau đớn của bệnh tật. Bệnh không diễn ra muôn kiếp, có lúc nào đó cũng phải dừng lại, đơn giản vì bệnh rất vô thường. Tôi là một ông thầy già còn sống nhăn trong khi học trò trẻ tuổi ra đi, mới thấy vô thường không chừa một ai, có đó rồi mất đó, như giọt sương chợt còn chợt mất, như làn khói tan biến dưới ánh bình minh. Tôi cũng có đứa học trò khác, do bất cẩn nên bị phỏng. Tưởng chừng sẽ không thể gặp lại cậu học trò này nữa, không ngờ gặp lại cậu vài tháng sau với vẻ mặt tươi tắn và khỏe mạnh. Bệnh phỏng của cậu đã được chữa khỏi, cái đau đã qua đi và từ đó cậu có bài học là phải cẩn thận khi tiếp xúc với nước nóng hay các vật thể nóng. Cậu biết trân quý sức khỏe và lên kế hoạch thực hiện các phương pháp giữ gìn sức khỏe. Kham nhẫn với bệnh tật, cho bệnh tật có cơ hội được chuyển hóa, người bệnh trở thành người khỏe. Khi khỏe rồi, phải biết kham nhẫn với sự khỏe mạnh, tức là đừng để cho những mầm mống gây bệnh phát sinh, ngược lại tạo cho mình chất kháng thể diệt tận gốc căn bệnh. Đây gọi là biết thương mình.

Bài tập thứ mười một là kham nhẫn với những rủi ro, rủi ro cách mấy cũng không màng, nhành cam lộ rưới tan tất cả. Rủi ro có thể xảy ra bất cứ lúc nào, bất cứ địa điểm nào. Đi trên đường có những rủi ro trên đường, ở nhà có những rủi ro trong nhà, công việc có những rủi ro trong công việc. Phòng ngừa rủi ro để rủi ro không có cơ hội xảy ra, khi rủi ro xảy ra, mình biết cách giảm thiểu thiệt hại. Muốn làm được vậy phải học về những rủi ro và giữ bình tĩnh khi rủi ro xảy ra. Biết trân quý rủi ro như trân quý khổ đau vậy, vì nhờ rủi ro mình biết những giây phút thuận buồm xuôi gió trong cuộc sống rất đáng giá. Động đất và sóng thần ở Nhật Bản là một ví dụ về rủi ro khó có thể lường trước được, nhưng các rủi ro này được biết đến như thiên tai. Kham nhẫn với thiên tai để thấy mọi chuyện đều có thể xảy ra.

Rủi ro ở Nhật Bản vẫn có thể ảnh hưởng đến Việt Nam và toàn cầu. Sóng thần làm hư hại nhà máy điện nguyên tử và chất phóng xạ phát tán vào không gian, toàn cầu có thể bị ảnh hưởng. Các nhà máy ngưng trệ sản xuất khiến các công ty cung cấp sản phẩm phụ trợ ở các nước trên thế giới không bán được hàng hay hàng hóa từ các nhà máy này không đến tay người tiêu dùng ở nước khác, tức là nguồn cung bị ảnh hưởng và giá cả vì thế leo thang. Nhật Bản bị động đất nhưng nhiều nước cũng chịu sự tác động. Giống như nỗi khổ của người kia tưởng chừng không có liên quan gì đến mình, nhưng thật ra nó có tác động, không ít thì nhiều. Kham nhẫn trong tình trạng của rủi ro sẻ không bị rủi ro bức bách mà chết, cái chết này là sự kiệt quệ trong tinh thần. Kham nhẫn trở thành nhành cam lộ làm xóa tan những rủi ro và các hệ lụy của nó.

Giữ giới là cách quản trị rủi ro hay nhất. Giới như bức tường lửa giữa đau khổ và hạnh phúc, nó ngăn cách giữa tự do và mất tự do. Giới không phải là sự ràng buộc mà bảo vệ tự do, cho tự do rỡ ràng nhất. Nguyện suốt đời giữ giới để không gây oan trái với bất cứ ai. Có oan trái thì phải chuyển, có nội kết là phải giải, đừng bao giờ để bất kỳ những hậu quả nào của rủi ro nó còn tồn tại từ đời này sang đời khác. Giữ giới bảo vệ sinh mạng là bảo vệ bản thân khỏi rủi ro bị tai nạn hay sự bức hại về sinh mạng. Giết một sinh mạng không chỉ trả một kiếp mà phải trả hằng hà sa số kiếp. Giữ giới tôn trọng quyền tư hữu là bảo vệ bản thân khỏi rủi ro nghèo đói và bần cùng hay sự mất mát về của cải vật chất. Người tạo nghiệp trộm cắp chắc chắn khó có thể có cuộc sống ấm no và hạnh phúc, dù cho có thể sống qua ngày nhưng tinh thần sẽ trở nên bệ rạc và cắn rứt.  Giữ giới bảo vệ tiết hạnh là bảo vệ bản thân khỏi rủi ro về đau khổ vì tan nát gia đình hay những căn bệnh xã hội đang rình rập. Người không chung thủy có nhiều cái lo, một gia đình không lo nổi thì làm sau lo nổi hai gia đình. Dân gian có câu, Một vợ nằm giường leo, hai vợ nằm chèo queo, ba vợ xuống chuồng heo mà nằm. Câu này quả không sai vì mấy ai thực sự hạnh phúc khi không biết chung thủy. Giữ giới tôn trọng sự thật là bảo vệ bản thân khỏi rủi ro của lừa dối, của hiểu nhầm, của tri giác sai lầm. Người nói dối dù nhỏ nhưng nhiều lần sẽ trở thành nói dối to, như giọt nước cứ nhỏ giọt xuống cái bình, đến lúc nào đó sẽ tràn bình. Giữ giới bảo vệ và nuôi dưỡng thân tâm là bảo vệ bản thân khỏi rủi ro tàn hại sức khỏe về thân và tâm. Sức khỏe là hao tổn do cách tiêu thụ không lành mạnh nên tiêu thụ lành mạnh là biết giữ giới, biết bảo vệ sức khỏe. Có sức khỏe là có tự do đấy và giữ giới là giữ tự do của mình. Hãy phát nguyện như sau, con nguyện không kết oan trái với bất cứ chúng sinh nào, là để tránh và chấm dứt các rủi ro do oan trái gây ra; con nguyện giữ tâm không thù hận, là để tránh và chấm dứt các rủi ro do thù hận gây ra; con nguyện giữ tâm không khổ não, là để tránh và chấm dứt các rủi ro do bệnh tật và phiền não; con nguyện giữ gìn thân tâm thường an lạc, là để tránh và chấm dứt các rủi ro về đau khổ và trôi lăn trong các pháp thế gian.

Thông thường mình có xu hướng giải quyết rủi ro hơn phòng ngừa rủi ro. Khi bị đau bụng, mình xức dầu, tìm thuốc uống và đau bụng là một rủi ro. Tuy nhiên, để tránh bị đau bụng, mình nên lựa chọn thức ăn và thức uống sạch sẽ, đồng thời biết chế biến thức ăn một cách có vệ sinh. Cũng vậy, khi gặp quả báo, mình tìm cách chuyển hóa quả báo hơn là phòng ngừa quả báo. Dẫu biết rằng quả báo dù thiện hay bất thiện có thể phát sinh do đã từng gieo nhân thiện hay nhân bất thiện, nhưng chúng sinh châm mẫm vào quả báo mà quên việc quán soi quả báo trong suy nghĩ, hành động và lời nói. Cho nên có câu, Bồ tát sợ nhân, chúng sinh sợ quả, đơn thuần Bồ tát biết phòng ngừa quả báo bằng cách không gieo nhân bất thiện, còn chúng sinh thì bừa bãi trong việc gieo nhân nên khi quả báo trổ ra mới lo sám hối, lo chạy tứ tung làm phước, lo cầu cạnh đủ thứ, cái này gọi là nước đến chân mới nhảy, thậm chí nước tràn qua chân, tới hông và ngập tới cổ, vẫn chưa chịu nhảy. Đức Phật ngày xưa lấy đất từ móng tay và nói với các thầy Tỳ kheo rằng, đất từ móng tay rất ít so với đất từ cánh đồng, chúng sinh cũng vậy, chúng sinh tái sinh trở lại làm người ít ỏi so với chúng sinh đang được nhìn thấy. Điều này minh chứng cho chúng sinh gây nghiệp bất thiện rất nhiều, nên quay lại làm người không được bao nhiêu. Làm người là một việc hi hữu, muốn làm người phải gieo phước thiện lớn trong nhiều kiếp nên gieo nhân thiện, biết giữ giới thì rủi ro tái sinh vào cảnh khổ sẽ không có.  Tuy vậy, làm thân người thì rủi ro vẫn còn, mặc dù vẫn đỡ hơn với cảnh ngạ quỉ, cảnh súc sinh và cảnh địa ngục. Thân người sinh ra ắt có rủi ro bệnh, ắt có rủi ro già và ắt có rủi ro chết. Muốn thoát khỏi các rủi ro này, phải tu và tu cho đến khi giải thoát. Thực tập thiền quán về thân bất tịnh, về các pháp trược về thân nên thân không kẹt vào sức khỏe hay bệnh tật. Thực tập thiền quán về thân già đi do các tế bào đang chết dần nên không kẹt vào tính vô thường của thân. Thực tập thiền quán về sự ra đi của thân như là tứ đại tan rã nên không kẹt vào tứ đại, buông bỏ thân như buông bỏ tứ đại. Không kẹt vào thân nữa thì các rủi ro về thân sẽ tan nát như vi trần.

Có anh sinh viên từ tỉnh lên thành phố học, anh thuê căn phòng nhỏ làm nơi trú thân. Trước đây ở với ba mẹ, anh không phải lo gì cả, bây giờ tự lập phải thuê phòng ở, anh phải lo cho cái phòng của mình. Buổi sáng đi học, buổi trưa đi làm kiếm tiền để trả tiền phòng. Sau này mua được căn nhà, anh phải lo cho cái nhà. Cái nhà lớn hơn cái phòng nên chuyện lo nhiều hơn. Nào tiền thuế đất, nào sửa sang nhà cửa, nào lo điện, lo nước, nào canh phòng trộm, nào việc lên xuống giá nhà. Có cái nhỏ thì lo nhỏ, có cái lớn thì lo lớn, cuộc sống không thấy thảnh thơi nên lo nhiều quá. Mấy cái lo này là chưa tính đến lo về rủi ro động đất, nếu nhà cạnh biển thì lo về sóng thần, nếu nhà trong khu đông đúc thì lo hỏa hoạn, nếu sống trong quốc gia bất ổn về chính trị thì lo về bom đạn, lo về hiểm họa chiến tranh. Cái nhà giống như cái thân, nhà được xây lên như thân được sinh ra, thỉnh thoảng nhà phải sửa chữa như thân bị bệnh, vài chục năm sau nhà cũ kỹ đi phải xây dựng lại như thân này già cỗi, đến lúc nào đó cái nhà sụp đổ trở về với cát bụi như thân này tan rã theo tứ đại. Không có nhà thì đâu phải lo gì như không có thân thì cần gì lo về già chết của thân. Có nhà nhưng không kẹt vào ngôi nhà, không cho ngôi nhà là điều kiện của hạnh phúc, rủi ro về nhà không có, có nhà nhưng không kẹt vào sự suy tàn của nhà thì ý niệm về rủi ro về nhà không còn, mọi khổ đau về nhà sẽ tan nát như vi trần. Có thân, biết bảo vệ gìn giữ thân nhưng không kẹt vào thân, không cho thân này là điều kiện của hạnh phúc nên không cung phụng thân quá mức, rủi ro về thân không có, có thân nhưng không kẹt vào sự suy tàn của thân thì ý niệm về rủi ro của thân không còn, mọi khổ đau về thân sẽ tan nát như vi trần.

Bài tập thứ mười hai là kham nhẫn với thời tiết thất thường và sự tấn công của các loài sinh vật. Thời tiết thay đổi với sự nóng lên của địa cầu, băng tan ở Bắc Cực, nước biển dâng cao, vấn đề cháy rừng, nơi nóng thì nóng hơn, nơi lạnh thì lạnh hơn. Thời tiết thay đổi ảnh hưởng lớn đời sống của loài người, trồng trọt khó khăn và bệnh tật phát sinh thêm. Loài gấu trắng ở Bắc Cực có nguy cơ tuyệt chủng vì thiếu thức ăn và có thể ăn thịt lẫn nhau. Chúng không thể di cư đến vùng nhiệt đới không có băng tuyết hay sống chung với loài người vì khó có thể thuần chủng. Thời tiết nóng bức, tính tình có thể trở nên cáu gắt và thay đổi. Thời tiết quá lạnh, tính tình có thể trở nên trầm cảm và thay đổi. Kham nhẫn với thời tiết là kham nhẫn với hoàn cảnh, bình tĩnh trước sự thất thường của thời tiết giúp cho tính tình không biến chuyển theo thời tiết. Ngày xưa thời đức Phật, người sống trong rừng sâu hoặc đi qua những vùng đất hoang sơ, thời tiết nóng bức và khắc nghiệt, nếu không kham nhẫn với thời tiết, ắt hẳn người đã từ bỏ con đường tu học của mình. Trong rừng sâu, ngoài thời tiết còn có sự rình rập tấn công của các loài sinh vật. Loài vật tấn công mình vì chúng tưởng mình đang tấn công chúng nên chúng phản ứng trước hoặc mình có thể là thức ăn của chúng. Nếu không bị hùm beo, sư tử tấn công thì cũng bị các sinh vật nhỏ bé tấn công. Nếu không có chất kháng thể hay thuốc men hỗ trợ, con người chắc chắn là mồi ngon cho các sinh vật nhỏ bé. Thử xem một con bò bị xả thịt, máu tươi chảy ra, hàng hà sa số loài sinh vật gần đó đổ ùa tới để hút những chất bổ béo trong máu bò. Mình cũng vậy, khi bị đổ máu, các loài vi khuẩn vi trùng đã ùa tới ra sức mà hút lấy những chất tươi tốt trong máu mình, nhưng do máu có thể tự đông lại nên cơ hội vi khuẩn xâm nhập cơ thể không nhiều.

Đức Phật dạy đệ tử khi hành thiền trong rừng sâu, nên rải tâm từ cho các loài rắn và các loài sinh vật khác, nhờ vào phước báu này, chúng sẽ cảm thấy mát mẻ và không tấn công mình. Các loài sinh vật tấn công là kết quả của nghiệp, muốn giải nghiệp phải tu, phải hồi hướng phước báu, phải rải tâm từ. Một người đang bệnh là bị sinh vật tấn công, trong đó bao gồm các vi trùng và vi khuẩn. Nếu uống thuốc kháng sinh hay thuốc khác chẳng khác nào giết chết các loài sinh vật này, tức là có thể phạm giới sát sinh, cho nên người tu khi uống thuốc phải thực tập quán niệm. Kham nhẫn với sự tấn công của các loài sinh vật là trước hết biết bảo vệ bản thân, bảo vệ các loài sinh vật và không có tâm ý tấn công bất cứ sinh vật nào. Đi trên đường, vô tình dẫm chết nhiều loài sinh vật, nếu mình đi có chánh niệm như thiền đi chẳng hạn, việc dẫm chết này không có tội nhưng tâm từ phát khởi trong lúc thiền hành có khi lại giúp các loài sinh vật được siêu thoát.

Có người sống trong môi trường lạnh, môi trường mát mẻ hay môi trường nóng bức, âu cũng là sự cộng nghiệp của một nhóm người. Người có tính tình lạnh lùng, thờ ơ, bàng quang trước khổ đau của người khác có thể sống vào nơi có thời tiết lạnh lẽo. Người tính tình nóng nảy, ưa nổi giận và hay bực bội khó chịu thì sống trong môi trường nóng bức, ngột ngạt, chật chội. Người tính tình dễ chịu, biết kham nhẫn, biết tha thứ, bao dung thì sinh ra trong môi trường mát mẻ, thời tiết thuận lợi. Cộng nghiệp bất thiện khiến một cộng đồng gặp chung một tai nạn. Những người leo lên chuyến tàu Titanic đa số là người giàu sang nhưng tâm thì bệ rạc, lạnh lẽo nên con tàu trở thành con tàu tử thần, phải chịu chung số phận, đắm mình trong dòng nước lạnh lẽo. Những người may mắn được cứu sống do còn chút ít tâm dễ chịu và chút ít phước báu. Thật ra không có gì gọi là may mắn hay không mắn mắn. May mắn là một ý niệm. Không may mắn cũng là một ý niệm. Điều cho là may mắn chẳng qua là quả báo tốt đến kỳ phải trả và điều cho là không may mắn cũng là quả báo xấu đến kỳ phải trả. Việc chết chìm dưới làn nước lạnh lẽo của các hành khách trên tàu Titanic là sự bình đẳng và việc một số người được cứu sống cũng là sự bình đẳng. Cũng vậy, người làm nông gặp mưa thuận gió hòa vì nghiệp hợp với cảnh mưa thuận gió hòa. Người khác cũng làm nông nhưng mùa màng thất bát vì thời tiết khắc nghiệt vì nghiệp hợp với cảnh mưa không thuận gió không hòa. Không có nghiệp nào chọn mình, không có thời tiết nào chọn mình, chính mình chọn nghiệp và chính mình chọn thời tiết. Cho nên, ngồi than thân trách phận hay trách ông trời sao ngược đãi thì thật vô lý, hãy nhìn lại mình xem mình đã làm gì để thời tiết ngang trái như vậy. Có câu, tính tình thay đổi như thời tiết, là biểu hiện của sự không ổn định của con người. Kham nhẫn với thời tiết là giữ cho tâm ổn định trong sự biến đổi của hoàn cảnh, của môi trường, của sự nóng ấm toàn cầu. Ngay giây phút này, thời tiết chưa có gì bất thường xảy ra thì hãy sống thật sâu sắc, sau này thiên tai xảy ra và chẳng may mình phải ra đi thì không hối tiếc gì cả. Việc bị các loài sinh vật tấn công cũng do nghiệp mà ra. Do có oan trái, mình phải gặp loài sinh vật đó, bị nó tấn công, gây thương tích hoặc bệnh tật. Con người ăn nói lớn tiếng nhưng phải chịu đau đớn bởi sự tấn công của các loài sinh vật nhỏ bé như vi khuẩn gây bệnh, hay phải nương nhờ vào các loài vi khuẩn như vi khuẩn tiêu hóa trong ruột.  Kham nhẫn với các loài sinh vật là biết thương lấy chúng, chúng có mặt là phần tất yếu của cuộc sống, sự hài hòa của thiên nhiên, nếu bị tấn công thì biết kham nhẫn vì đó là nghiệp, thương lấy nghiệp thì thương lấy các loài sinh vật.

Ngày xưa đức Phật ở trong một cái am, trong đó có một con rắn rất to. Đức Phật nhìn thấy con rắn và bắt đầu rải tâm từ cho nó, Ta rải tâm từ cho con rắn này và các loài rắn, nguyện cho các loài sinh vật được an lành, không có oan trái lẫn nhau, không có khổ thân, không có phiền não, không có sợ hãi, được hưởng các điều an vui. Một lát sau con rắn to tự bò đi nơi khác, nhường chỗ cho đức Phật ngồi thiền. Cũng vậy, mình bị muỗi, kiến, rắn, rết hay các loài động vật nguy hiểm tấn công là do mình không biết tránh. Chúng không thể tránh mình thì mình tránh chúng trước. Cách tránh hay nhất là rải tâm từ, thực tập chánh niệm và phát khởi tình thương với tất cả chúng sinh.

Khi uống nước, hãy quán niệm như sau, Uống nước phải nhớ nguồn – Năm dục quyết phải buông – Từng giọt nước cam lộ – Cứu độ các chúng sinh. Nước là nơi nương tựa của hằng hà sa số các loài sinh vật, dù mắt thường không thể nhìn thấy, dù nấu nước thật sôi, chúng vẫn hiện hữu ở đó, nên uống nước phải quán niệm, phải trân quý nguồn nước, phải trân quý sinh mạng, bằng không, uống nước giống như ăn thịt chúng sinh. Đôi lúc mình dường như dành ăn với loài kiến hay dành ở với loài kiến. Mình nấu chè, đậy điệm cẩn thận, lấy phấn quẹt xung quanh cái nồi để tránh kiến, mà đồ ngọt là thức ăn của kiến, nên không cho kiến vào nồi chè giống như giành ăn với kiến vậy. Mình xây nhà, rào chắn cẩn thận, nhưng kiến vẫn bò trên tường, trên nền nhà, mình lấy chổi quét kiến đi, không muốn thấy chúng xếp hàng nữa, giống như dành chỗ ở với kiến.

Lại nữa, có người đi vào sa mạc, miệng khát khô, từ đó quyết tâm không để cho tâm sa mạc phát khởi vì tâm  sa mạc sẽ sinh vào chốn sa mạc hay gặp hoàn cảnh sa mạc. Người này phát khởi tâm dễ chịu, tâm tha thứ và bao dung, tâm hiểu biết và thương yêu, từ đó hoàn cảnh sa mạc bị biến đổi, mưa xuống, cây cối mọc lên, ruộng lúa xanh ngát, sa mạc ngày nào nay đã hóa đồng bằng. Kham nhẫn với các loài sinh vật là biết từ tâm với chúng, chúng là biểu hiện của nghiệp, nghiệp đi theo mình, chúng cũng là mình, mình cũng là các loài sinh vật. Kham nhẫn với thời tiết để tâm không như thời tiết, thời tiết thay đổi nhưng tâm vững như núi, trái núi có thể mòn đi nhưng vẫn không đổi dời.

Bài tập thứ mười ba là kham nhẫn với đói khát, thiếu thốn hay sự thăng trầm của giàu nghèo. Người may mắn sống ở gia đình có đầy đủ thức ăn hay ở quốc gia thịnh vượng, sự đói khát hiếm khi xảy ra và nếu có sẽ được cứu trợ hay giúp đỡ bởi các hội từ thiện. Người không may mắn sinh ra trong gia đình nghèo khó hay quốc gia bị khánh kiệt, kinh tế không phát triển. Đói khát không chỉ thể hiện ở đói khát thức ăn, nước uống, quần áo, nhà ở mà còn đói khát giáo dục, giải trí, tinh thần và nhất là đói khát tình thương. Đói khát tình thương nên bơ vơ, lạc lõng, sợ hãi và đầy dẫy sự cô đơn. Cô đơn không phải là do sống một mình nên cô đơn, mà sống giữa chăn êm nệm ấm, giữa chốn đông người, giữa những mối quan hệ, nhưng vẫn cô đơn. Cái này gọi là cô đơn trong đám đông.

Kham nhẫn với đói khát để không phiền não trong sự bần cùng, nghèo khổ nhưng không đánh mất giá trị làm người, nhờ kham nhẫn mà phiền não giảm bớt và đoạn trừ. Kinh Tất Cả Lậu Hoặc, đức Phật dạy, Này các Tỳ kheo ! Có Tỳ kheo như lý giác sát, kham nhẫn lạnh nóng, đói khát, sự xúc chạm của ruồi muỗi, sức nóng của mặt trời…kham nhẫn với lời mạ lỵ, phỉ báng… Này các Tỳ kheo ! Nếu vị ấy không kham nhẫn như vậy, các lậu hoặc tàn hại và nhiệt não có thể khởi lên…Này các Tỳ kheo ! Các lậu hoặc này phải do kham nhẫn đoạn trừ. (11) Thật vậy, phiền não do thiếu sự kham nhẫn. Thuở xưa đức Phật đi khất thực, các làng mạc vẫn còn hoang sơ, nhà dân cách nhau rất xa mà người lại đi bộ, nên chắc chắn có ngày không xin được thức ăn, nên việc thiếu đói thế nào cũng xảy ra. Việc kham nhẫn giúp người vượt qua khó khăn của sự đói khát. Người tu ăn chay cũng phải kham nhẫn với sự thèm khát ăn thịt, trước hết là tránh không đi vào nơi có người ăn thịt và thu thúc mắt căn, mũi căn và vị căn để chánh niệm về tâm ý thèm ăn. Sự đói khát tình thương cũng vậy, do đòi hỏi tình thương từ bên ngoài, như tình yêu nam nữ, tình cảm gia đình, tình cảm bạn bè mà quên đi tình xót thương đối với bản thân, tình thương này mang tính hoàn cảnh nên cảm thấy đói khát, từ đó phiền não, một thứ phiền não về tình thương. Thực tập kham nhẫn với tình thương bằng cách thực tập tâm từ, phát khởi tình thương từ bên trong mình, trước hết là phải biết thương mình, rồi thương người thương mình, thương người chưa thương mình, thương đồng loại và thương muôn loài. Lúc này tình thương ngập tràn, mình giàu có, giàu có tình thương, sự đói khát về tình thương không còn, mình trở thành người đi ban phát tình thương chứ không phải đi cầu xin tình thương nữa. Muốn làm vậy phải biết tu, phải biết chế tác tình thương và rải tình thương đi. Đức Phật thành Phật vì biết thực tập như vậy.

Tiếp theo, kham nhẫn với sự thiếu thốn như thiếu thốn về tiện nghi vật chất và tiện nghi tinh thần. Không cần phải có chiếc máy bay, đi xe hơi vẫn ổn, không cần phải có chiếc xe hơi, đi xe máy vẫn ổn, không cần phải có chiếc xe máy, đi xe đạp vẫn ổn, không cần phải có chiếc xe đạp, đi bộ vẫn ổn. Nhu cầu quá lớn thì làm việc nhiều, kiếm không ra tiền dẫn đến thất vọng. Các phương tiện kia có thể làm hao tổn tài nguyên thiên nhiên trong khi thế giới đang kêu gọi bảo vệ tài nguyên thiên nhiên. Kham nhẫn với sự thiếu thốn để giảm thiểu sự tiêu thụ, nền kinh tế sẽ không kiệt sức vì phải tối ngày ngồi suy nghĩ làm thế nào để tạo ra nhu cầu mới và sản phẩm mới. Tiện nghi tinh thần như mong muốn được khen ngợi, được vinh danh, được công nhận, được tôn trọng có thể làm mình sa lầy trong chính tinh thần đang đói khát của mình. Nếu bị chê bai, bị tấn công, bị hiềm khích, bị lấn át, nhu cầu này sẽ dằn xé và người có nhu cầu này cảm thấy bị tổn thương. Tại sao một người có cung điện nguy nga và tài sản xài không hết như thái tử Siddhartta lại từ bỏ tiện nghi vật chất và tiện nghi tinh thần để ra đi tìm đường cứu chính mình. Đơn giản vì người cho rằng tất cả tiện nghi đó như huyễn, không thực có, như bông hoa sớm nở tối tàn, không có gì là bền chắc, chỉ có hạnh phúc giải thoát mới là vĩnh cữu, nên người đi tìm thứ hạnh phúc vĩnh cữu đó. Kham nhẫn với nhu cầu tiện nghi để biết cho đi những cái gọi là tiện nghi, biết buông bỏ nhu cầu ôm đồm tiện nghi. Thứ tiện nghi hay nhất là sử dụng các phương tiện để giữ giới, các phương tiện giúp kham nhẫn cho thân và tâm. Chẳng hạn, đi vào tăng đoàn để nghe giáo pháp, tu thiền và hoàn cảnh giúp giữ giới. Tăng đoàn chính là một thứ tiện nghi giúp phát triển nhu cầu tâm linh sẵn có của mỗi chúng sinh. Tiện nghi này rất lành mạnh và nó dẫn mình đi trên con đường lành mạnh, không bị nhiễm ô bởi những tiện nghi của thế gian. Tiếp theo, kham nhẫn với nhu cầu về giàu để sống vui trong cái nghèo. Người nghèo có khuynh hướng thoát nghèo nên làm việc bươn chãi để được giàu như người ta. Người giàu vẫn chưa thỏa mãn, vẫn tiếp tục bươn chãi để duy trì cái giàu. Người nghèo và người giàu đều chạy, chạy theo nhu cầu không bao giờ cạn. Người nghèo do biết làm ăn, gặp thời nên giàu lên phải biết kham nhẫn, nhớ lại hoàn cảnh nghèo trước kia và kham nhẫn với đòi hỏi tiêu xài, do trước đây không đủ khả năng tiêu xài, bây giờ dư dả nên muốn tiêu xài cho đã. Nếu biết kham nhẫn, mình dừng lại đòi hỏi muốn tiêu xài của mình, mà cân nhắc cho kỹ điều gì cần tiêu xài và điều gì không cần tiêu xài. Nếu tiêu xài vào việc làm từ thiện, giúp đỡ người nghèo thì phước được giàu sẽ bền hơn, còn tiêu xài vào việc ăn chơi, làm tha hóa đạo đức thì phước giàu kia sẽ mau chóng tàn lụi. Giàu nghèo cũng là sự thăng trầm của đời sống do phước đức dư dả hay kém cỏi. Người đang giàu bỗng trở nên nghèo phải biết bằng lòng với số phận do phước hưởng nhưng không biết tạo thêm phước, nên cái nghèo tấn công trở lại.

Chấp nhận những gì mình đang có để biết sống vừa đủ. Mình phiền não vì mình không biết đủ, chỉ muốn lấp đầy, vì vậy chưa bao giờ mình thấy đủ. Bấy lâu mình chạy nhiều quá, không ngắm nhìn nổi một vầng trăng. Trăng đẹp vậy, nhưng mình không nhìn, mình thích thú trong những tòa nhà chọc trời hơn. Mẹ đang ngồi đó, mình không nhìn, để ý thức rằng trên đời này mình thật may mắn vì còn có mẹ, nhưng mình lại tìm kiếm trong những trò chơi của sắc dục, và ngày càng xa mẹ dần. Thân thể đang khỏe mạnh, đôi mắt còn sáng để ngắm nhìn em bé đang cười vui, đôi tay còn khỏe để vun trồng những hạt lúa, trái tim còn khỏe vì không đập loạn nhịp, tại sao mình không mừng vui, mà chạy đi đâu nữa.

Kham nhẫn với đòi hỏi chạy băng băng để chạy chậm lại, đi chậm lại và sống chậm lại. Chạy chậm lại để thấy vầng trăng còn có đó, mấy ngàn năm nay trăng vẫn còn hiện hữu, ngày xưa Phật ngồi thiền dưới ánh trăng, hôm nay mình không chạy, mình có thì giờ ngồi thiền dưới trăng, có khác gì Phật ngày xưa. Đi chậm lại để thấy khung cảnh xung quanh thật kì diệu, thấy mẹ đang ngồi đan áo hay đang nấu bánh chưng. Khi ở gần mẹ, mình không thấy mẹ quan trọng, đi xa rồi mới thấy nhớ mẹ, thấy mẹ quan trọng lắm. Ngoài đời biết bao bon chen, biết bao lo toan, biết bao cạnh tranh, nhưng trở về nhà, ngồi cạnh mẹ, mẹ chưa nói gì hết, mẹ chưa làm gì hết, mình đã thấy bình an rồi, vì bình an nên bao phiền não của bon chen, của lo toan, của cạnh tranh đều rơi rụng, sự sợ hãi vì thế mà theo gió bay. Sống chậm lại để thấy đời đáng sống, từng giây phút trôi đi thật mầu nhiệm, mình thấy mình là điều diệu kỳ, là tình thương chứa chan. Ngồi lại, lắng nghe mình, mình vẫn đang sống đấy chứ, mình vẫn biết yêu thương đấy chứ, mình đâu phải là gỗ đá hay cỗ máy thời gian làm việc quần quật để rồi còn lại gì, tấm thân tiều tụy hay tinh thần bệ rạc. Mình vẫn làm việc nhưng đừng làm việc như cái máy, mình vẫn giải trí nhưng đừng giải trí như cái máy. Tấm thân có thể lụi tàn nhưng tinh thần đừng kiệt quệ. Hãy học cách chậm lại.

Năm 2011, khủng hoảng nợ công ở Châu Âu diễn ra sau một thời kỳ phát triển và đứng vững lại. Vấn đề nợ công là vấn đề lớn của hầu hết các nước khi việc vay nợ quá nhiều trong khi khả năng chi trả của nền kinh tế không thể đáp ứng được. Khi kinh tế suy thoái, nợ công lại tăng vọt vì việc thu vào không đủ cho việc chi trả các khoản nợ đáo hạn. Việc huy động tiền, phát hành trái phiếu hay tăng thuế có thể đi ngược lại mục đích huy động của nó, chẳng hạn tiền được huy động để đầu tư vào các dự án, tạo công ăn việc làm cho người dân, nhưng không phải vậy, tiền huy động được sử dụng để trả nợ, nên nợ mới được tạo ra, không có giá trị kinh tế nào được làm mới giúp gia tăng giá trị tích lũy nhằm đáp ứng việc trả nợ sau này, nên nợ cũ vừa xong thì nợ mới xuất hiện, thậm chí còn cao hơn nợ cũ nhiều do áp lực lãi suất. Việc chi tiêu quá mức do đòi hỏi của dân chúng, yêu cầu phát triển cơ sở hạ tầng và các vấn đề khác phát sinh việc chi tiêu, như chi tiêu quốc phòng chẳng hạn, khiến cho các chính phủ đau đầu. Do thời gian dài buông thả trong chi tiêu, bây giờ phải thắt lưng buộc bụng, thói quen này chắc chắn khó hình thành trong xã hội thích thoải mái tiêu xài. Vì vậy, bất ổn về xã hội chắc chắn xảy ra và người ta đang tìm cách để chống chế, để vực dậy nền kinh tế và cố làm cho nền kinh tế bớt kiệt quệ hơn. Kham nhẫn với chi tiêu thì sẽ không phải bị mắc nợ nhiều như vậy, không ngồi bàn bạc nên trả nợ thế nào và giải quyết khủng hoảng thế nào. Mình thường quan tâm đến việc giải quyết hơn là phòng ngừa. Nếu chi tiêu cẩn thận, cân nhắc kỹ trong việc vay nợ thì đâu có mất thì giờ rơi vào tình trạng tiêu nhiều mà thu nhập chẳng bao nhiêu.

Nền kinh tế phát triển cũng do phước đức của người dân trong nền kinh tế đó. Việc chi tiêu vào các kế hoạch thỏa mãn nhu cầu tiêu thụ cá nhân sẽ làm giảm phước của từng cá nhân trong nền kinh tế, ngược lại, việc chi tiêu vì lợi ích cộng đồng hay phụng sự, việc cộng phước sẽ diễn ra, nền kinh tế sẽ vững chắc hơn, và nếu có khủng hoảng thì vượt qua dễ dàng. Thực tập kham nhẫn với khủng hoảng vì khủng hoảng mang tính vô thường. Không khủng hoảng nào kéo dài lâu. Khủng hoảng năm 1929 ở Mỹ rồi cũng kết thúc và tiếp theo là sự thịnh vượng của nước Mỹ. Vì vậy, vô thường cũng là tin mừng vì nhờ vô thường mà khổ đau trôi đi. Khủng hoảng nợ công là bài học cho các quốc gia biết điều tiết việc chi tiêu công của mình, nhìn lại các yếu kém và sai sót trong việc điều hành tài chính, từ đó thay đổi và biết cách quản lý hơn. Hãy học cách tự kiềm chế.

Bài tập thứ mười bốn là kham nhẫn với sự tu tập. Thực ra việc tu tập dễ nhưng không phải dễ. Với người đủ thuận duyên, tu tập mau thành lắm. Với người chưa đủ thuận duyên, dù có tu nhiều cách mấy vẫn chưa đạt được thành tựu, do thiếu sự kham nhẫn với việc tu. Tôi có người bạn, đi học từ bên Anh về, người thân dẫn bạn này vô thiền viện Thường Chiếu để tu một hai ngày. Chỉ mới có vài ngày ít ỏi mà bạn ấy đã chịu không nổi, nào là thức khuya, nào là dậy sớm, nào là ăn chay, nào là tụng kinh, nào là niệm Phật, đủ thứ chuyện chán phèo. Đơn giản vì bạn ấy chưa thực sự tiếp xúc với sự sống mầu nhiệm trong việc tu tập. Việc tu tập coi vậy chứ không phải chuyện dễ dàng, nào là không làm các hành động ác, nào là thường xuyên tu hạnh lành và nào là thanh lọc tâm ý. Kham nhẫn với hành động không thiện bằng cách làm các hành động thiện, cho đến khi hành động thiện cũng phải buông, vì làm hành động thiện còn tạo phước, còn cái tham trong đó, tham làm thiện, nên kham nhẫn với hành động không thiện thì cũng kham nhẫn với hành động thiện. Hạnh lành thì nhiều lắm, vấn đề là tu nổi không, sáng dậy sớm ngồi thiền, ngồi một hồi nhức mỏi nên cũng phải kham nhẫn, suốt đời phải ăn chay, cái thèm thuồng ăn mặn tấn công khi tập khí ăn mặn vẫn còn, nên kham nhẫn không ăn mặn tức là biết kham nhẫn với việc ăn chay, ăn chay được rồi thì phải kham nhẫn với đòi hỏi ăn ngon trong khi ăn chay, buổi tối tụng kinh tham thiền, cơn buồn ngủ kéo đến, hôn trầm dũ dượi, kham nhẫn với tình trạng bức bách của thân để có thể tụng kinh tốt hơn và tham thiền tinh tấn hơn. Thanh lọc tâm ý muốn thành công phải am tường về các loại tâm sở và thực tập chánh niệm về tâm. Phương pháp niệm tâm cần được nắm vững để biết tâm đang trôi lăn hay không đang trôi lăn. Tâm hay có sự ưa thích, ngay cả an lạc cũng có sự ưa thích, nên biết tâm như thế nào là biết kham nhẫn. Tâm như một dòng chảy, không cố định, rất vô thường, biến đổi triền miên. Vấn đề không phải là bắt tâm dừng lại, mà thực tập cho tâm tỉnh thức, tức là biết tâm đang ở đâu, có ở với thân không. Kham nhẫn trong việc thanh lọc tâm là việc làm của người tu vì có khi mình sợ hãi vì tâm dễ dàng đi hoang quá, tâm bị mất tự do, tâm bị kẹt trong muôn hình vạn trạng cảnh và muôn hình vạn trạng tiếng gọi hoang dã ở trong tâm.

Người tu đi vào thế gian phải biết kham nhẫn, như đoá sen mọc lên từ bùn nhơ. Thế gian đầy dẫy cạm bẫy, lôi kéo người tu không ngừng nghỉ, kéo vào sắc dục, kéo vào dính mắc, kéo vào những xiềng xích của thế giới ảo, không khéo tu, người tu làm mồi cho ma dục và trở thành người đời lúc nào không hay. Kham nhẫn là thứ trang sức đẹp nhất mà người tu thực tập và có được, không gì đẹp bằng hay sánh bằng vẻ đẹp uy nghi của kham nhẫn. Người ta lạy đức Phật không chỉ đơn thuần ngài là biểu tượng của từ bi mà còn biểu tượng của sự kham nhẫn, nhờ kham nhẫn mà ngài thanh thoát, ngài biết làm cho từng đóa sen nở nơi ngài ngồi, nơi ngài bước đi. Không phải có một đóa sen nở ra, mà đóa sen là hiện thân của sự thanh tịnh, thanh tịnh từ trong bùn đen tối, tức là trong thế gian nhưng không bị nhiễm pháp thế gian. Hãy tập thanh tịnh bằng kham nhẫn trong thế gian. Gia tài của người tỉnh thức là biết kham nhẫn, vì người kham nhẫn là người biết tu, hãy đem kết quả của sự thực tập kham nhẫn mà cúng dường chư Phật.

Khổ đau không phải là cái để trốn chạy mà là cái để khám phá. Hãy biết khám phá khổ đau, cho nênmuốn tu thành công phải kinh qua khổ đau, như người vận động viên muốn dành huy chương vàng phải kinh qua thử thách. Khổ đau không bất biến, không thường còn mà khổ đau phát triển, biến đổi và có thể chấm dứt, nên khổ đau cũng vô thường. Sự tu tập không chỉ đơn thuần mang chất liệu của an lạc mà còn mang chất liệu của khổ đau, cho nên khổ đau là điều kiện để quyết tâm chế tác an lạc. Nhờ khổ đau nên mình muốn tu để an lạc và nhờ tu nên mình không chặt chém hay sợ hãi khổ đau mà mình giúp đỡ khổ đau, mang đến khổ đau hương vị của an lạc. Người đời thích vung vãi khổ đau, đem khổ đau mà ban phát cho chúng sinh, bắt chúng sinh biết rằng mình đang khổ đau và muốn chúng sinh phải nghe cái khổ đau của mình, đó là than vãn, là làm tình làm tội người khác. Bồ tát ngược lại, bồ tát chỉ muốn ôm khổ đau về mình, bao nhiêu khổ đau của chúng sinh, bồ tát muốn gánh chịu hết, chỉ mong hạnh phúc cho chúng sinh mà thôi. Cũng dễ hiểu, bồ tát là người tu, mà người tu thì không trốn chạy khổ đau.

Nhiều người đau khổ cùng cực, chỉ muốn tìm đến cái chết, cho rằng chết là xong, nhưng làm gì có chuyện đó, khổ đau cứ thế tiếp diễn, đi theo mình sang thế giới bên kia, thậm chí còn dữ dội hơn, tột cùng hơn. Kham nhẫn với khổ đau, cho khổ đau con đường sống, mà đã sống thì lúc nào đó khổ đau cũng phải chết, sinh ra thì phải chết, đó là chuyện hiển nhiên, cho nên khổ đau không kéo dài mãi mãi, nó phải kết thúc, người tu biết khổ đau kết thúc và thực tập để không dấy lên khổ đau nữa. Khi khổ đau tới, đâu cần làm gì, vì khổ đau tới thì khổ đau cũng sẽ đi, còn làm đủ thứ chuyện, khổ đau sẽ nấn ná thêm. Hãy chấp nhận nguyên nhân của khổ đau, biết rõ nguyên nhân của khổ đau mà tìm cách chấm dứt khổ đau. Cách hay nhất là im lặng sấm sét, ngồi thật yên để nhìn rõ bộ mặt thật của khổ đau. Kham nhẫn với khổ đau là biết cách làm cho khổ đau được bình yên. Mình biết là mình đang khổ đau, và nó làm mình mệt mỏi lắm. Biết vậy, mình ôm lấy khổ đau, ban phát tình thường đến khổ đau cho đến khi khổ đau biết yêu thương, lúc này có gì  gọi là khổ đau nữa đâu. Mình trân quý hạnh phúc thì cũng trân quý khổ đau, biết trân quý là lúc biết vượt qua khổ đau, cho khổ đau cơ hội được trân quý. Không phải mình thèm khát khổ đau mà đối diện với khổ đau, trò chuyện với khổ đau, ôm khổ đau vào lòng mà vỗ về và an ủi. Nhiều khi mình phải giúp khổ đau, khổ đau không biết cách tha thứ và yêu thương nên khổ đau làm mình khổ, làm mình đau, còn mình biết cách nên mình không giận khổ đau, cho khổ đau cơ hội được tu.

Học trò của tôi vừa chia tay với người yêu nên khổ quá, kiếm tôi để tâm sự. Ban đầu hai người thương nhau lắm, đi đâu cũng có nhau như hình với bóng, những kỷ niệm đẹp cứ thế tuôn chảy mãi. Và rồi tình yêu mang dáng vẻ của vật chất và đòi hỏi, nàng muốn chàng phải có sự nghiệp, phải có địa vị trong xã hội, phải biết lãng mạn, phải biết chăm sóc nàng nhiều hơn. Nàng tiếp xúc với bạn bè, người thì thành đạt, người thì nhà cao cửa rộng, người thì có cái mã đẹp trai, sự so sánh bắt đầu diễn ra. Những đòi hỏi lập trận trong tâm nàng và nàng quyết dứt áo ra đi vì chàng không đáp ứng được những đòi hỏi đó. Chàng ở lại bơ vơ, lạc lõng, khổ đau cứ thế mà xây nhà cao tầng. Ngày nhớ, đêm mơ, giấc ngủ chập chờn vì hình bóng nàng cứ trải dài theo từng giây phút. Có khổ đau nào lớn bằng khổ đau của chàng trai đang thất tình. Một tuần lễ sau, chàng vẫn còn khổ. Một tháng sau, cái khổ giảm đi một tí và một năm sau, chàng không còn cảm thấy khổ gì. Chàng không còn nghĩ tới nàng nữa, không còn sợ hãi khi bị so sánh, không còn rầu rĩ tự hỏi vì sao nàng không thương mình. Chàng bắt đầu cảm thấy khỏe re khi buông bỏ được hình bóng của nàng. Nàng đã khuất xa trong ánh mắt của chàng. Lúc khổ đau, chàng không biết kham nhẫn, không thấy được chuyện hợp tan trong tình yêu. Tình yêu có mong cầu thì tình yêu này mong manh lắm. Cho nên đức Phật day trong cái thương có cái khổ. Mình thương người, mình muốn người thương mình, muốn người là của mình, muốn người lúc nào cũng có mặt cho mình. Mình nương tựa vào người bằng tình yêu. Nhưng người đến thì sẽ đi, người mang hạnh phúc tới thì người mang hạnh phúc đi. Người ra đi rất nhanh như hạt mưa rơi xuống thành bong bóng nước vỡ tan trong tích tắc. Chàng dính mắc vào sự nương tựa của tình yêu nên những dấu yêu theo đó mà gởi theo làn gió bay. Chàng không biết kham nhẫn nên chàng để khổ đau lâu quá, tới một năm lận. Một năm đó, chàng héo hon, sức khỏe sa sút, việc học hành cũng thay đổi. Nhưng thời gian có thể chữa lành mọi vết thương và thời gian như chất kháng sinh đối trị với khổ đau. Khổ đau trong chàng cũng qua và chàng biết tình cảm ngày xưa nay chỉ là kỉ niệm, mình phải tiếp tục sống, phải tiếp tục xây dựng hạnh phúc mới, nếu không thời gian trôi qua oan uổng. Cái duyên với người con gái đó không còn nên chàng không còn nuối tiếc nữa. Tinh thần trong chàng đã đường hoàng trở lại, chàng trở nên tươi mới hơn và thấy rằng đời này phải biết chấp nhận chuyện hợp tan.

Bài tập thứ mười lăm là kham nhẫn với thiền tập. Có những người thực tập thiền và có thành tựu ngay từ ban đầu, là do phước báu lớn và nhiều đời nhiều kiếp đã thực tập thiền, hơn nữa trong đời sống này đã phát nguyện mạnh và có ý chí tu tập. Thực tập thiền không phải là công phu lao tác mệt nhọc, nhưng có vẻ như đang chiến đấu trên chiến trường cam go, vì phải đối diện với tâm của mình, tâm lăng xăng. Nhiều người thấy tâm sao lăng xăng quá nên sợ hãi, không muốn ngồi thiền nữa, bỏ ngang giữa chừng. Kham nhẫn với thiền như kham nhẫn với sự nhức mỏi của cơ thể, với tâm thay đổi liên miên khó nhận biết, với hoàn cảnh khó chịu không thuận cho việc hành thiền. Vọng tưởng là một chướng ngại trong hành thiền, như vọng tưởng cho rằng việc hành thiền chỉ dành cho tu sĩ, còn cư sĩ thì tụng kinh niệm Phật được rồi, hoặc hành thiền là phải vào thiền đường còn ở những chỗ khác thì không hành thiền được, hoặc khi ngồi thiền thấy cái này cái kia tưởng là đắc đạo, hoặc khó khăn trong việc thiền tập thì cho là bị ma phá, hoặc thậm chí có người cho ngồi thiền dễ bị điên nữa.

Ngày xưa đức Phật diệt trừ được các phiền não vi tế cũng do hành thiền mà ngài ngồi liên tục đến 49 ngày. Điều này minh chứng cho sự kham nhẫn cùng tột, kham nhẫn với đói khát và phiền não bên trong và kham nhẫn với thời tiết và sự tấn công của các loài côn trùng bên ngoài. Hành giả tu thiền phải có ý chí lớn lắm và phát nguyện lớn lắm thì việc tu thiền dễ dàng có nhiều thành tựu. Ngăn cản lớn nhất của người tu thiền chính là nghiệp chướng, do nghiệp trong quá khứ mà mình lăng xăng, tức là trạo cử nên khó định tâm được, do nghiệp mà mình thường hay hôn trầm, tức là buồn ngủ không muốn ngồi thiền, móng tâm đến việc muốn đi ngủ cho xong, do nghiệp mà mình thường hay không biết rõ tình trạng của thân và tâm, tức là vô ký, mơ hồ về việc niệm hơi thở, do nghiệp mà các loại ái dục phát khởi, tức là dục triền cái, tấn công tâm mình như vũ bão, do nghiệp mà có nghi ngờ về việc ngồi thiền, tức là nghi triền cái, không có niềm tin vào chánh pháp và thấy khó tìm kiếm con đường chấm dứt khổ đau, do nghiệp mà trong khi và sau khi ngồi thiền mình dễ nổi giận, tức là sân triền cái, do không biết cách hồi hướng hay rải tâm từ. Muốn thiền thành công thì phải diệt trừ năm triền cái mà năm triền cái chủ yếu phát sinh do nghiệp nên muốn chuyển hóa nghiệp thì cần tu phước và thực tập sám hối. Hành thiền lâu chưa chắc giỏi, vấn đề là có kham nhẫn trong lúc hành thiền, kham nhẫn được rồi, hành thiền bao lâu không còn là vấn đề bàn cãi.

Thực tập kham nhẫn có thể giúp đối trị với các loại ma chướng trong thiền tập. Có mười loại ma chướng thường gặp phải. Thứ nhất, ma có oan trái trong tiền kiếp với mình, oan trái cứ kéo dài từ đời này sang đời khác, ngăn cản mình hành thiền. Những người khuất mày khuất mặt mà có oan trái với mình cũng quấy nhiễu không muốn mình có tiến bộ trong việc hành thiền, họ chỉ muốn đòi nợ. Đức Phật dạy các đệ tử đọc Kinh Từ Bi để phát khởi tình thương với chúng sinh, nhằm giảm bớt oan trái, không bị sách nhiễu khi hành thiền. Thứ hai, các chúng sinh gây cản trở như người trong nhà, bạn bè, thậm chí người đồng tu. Người trong nhà có người không tu, thấy mình hành thiền nên nói ra nói vào, hay làm ồn khiến mình chưa quen nên khó định tâm. Bạn bè lôi kéo trong các trò giải trí thế gian, làm mất thì giờ trong việc thực tập. Bạn đồng tu người giỏi người chưa giỏi, nên thỉnh thoảng mình bị phân tâm, sinh nghi hoặc, do nhiều lời nói hay chia sẻ không đúng với chánh pháp, không biết đường nào mà lần, việc thực tập có phần sai trái.

Thứ ba, ma phiền não như lo toan, buồn bã, tức giận hay mệt mỏi, nói chung các vấn đề liên quan đến khổ đau khiến việc hành thiền chậm lại. Lo toan nên không có thì giờ hành thiền, thời gian dành cho hành thiền cứ thế ngắn lại. Buồn bã nên không có tâm trí nào hành thiền, chỉ muốn nghĩ đến đối tượng làm mình buồn và chìm đắm trong cái buồn đó. Tức giận thì quên hành thiền dù rằng hành thiền giúp làm giảm cơn giận nhưng giận quá thì không còn biết làm gì nữa, chỉ muốn làm gì đó cho hả giận, chẳng muốn hành thiền cho nguôi giận. Mệt mỏi thì dễ hôn trầm nên cơn buồn ngủ đến rất nhanh, lúc này xem việc hành thiền như cực hình, mong cho thời gian qua mau để đi ngủ, nên hành thiền không có tác dụng gì. Thứ tư, ma trong bản thân ta như cái ngã gia tăng. Cái ngã gia tăng là ý niệm về ngã gia tăng, như thấy ta đang tu, ta đang ngồi thiền, ta thấy cái này biết cái kia, ta đang học giáo lý, ta đang thuyết pháp, ta đang hành trì kinh điển. Do cái ta nằm chình ình ở đó nên hành thiền sinh ra vọng tưởng ghê gớm, tưởng mình đắc đạo, tưởng mình giác ngộ.

Thứ năm, ma tà kiến khiến mình chấp và sinh hoài nghi, như chấp có không, giống như có học trò của tôi, khi hành thiền Minh Sát Tuệ, liên tục hỏi sao chẳng có kinh nào chứng minh đức Phật nói về loại thiền này, đây là sự nghi hoặc, nói vậy là còn kẹt vào thiền Minh Sát Tuệ, đơn giản vì có gì gọi là thiền Minh Sát Tuệ đâu, 16 bài thiền theo dõi hơi thở rồi đặt cho nó cái tên là thiền, vậy mà cũng chấp. Tất cả kinh điển ngày xưa đều do học thuộc lòng và truyền từ đời này sang đời khác, cho đến khi người ta có công cụ để ghi chép lại, cho nên hàng ngàn năm như vậy, dị bản chắc chắn xảy ra. Thứ sáu, ma vọng tưởng dẫn người tu xa rời bản tánh thanh tịnh của tâm. Vọng tưởng ghê gớm như sóng thần hay động đất vì nó đánh người hành thiền thất điên bát đảo, bao nhiêu ý niệm tuôn chảy như suối, bao nhiêu ngã mạn tung ra như lá mùa thu và bao nhiêu điên đảo chảy cuồn cuộn như thác lũ. Tất cả tưởng đều là vọng tưởng, mà đã vọng tưởng thì xa rời thực tại, không soi sáng được tâm của mình. Vọng tưởng mình đắc đạo, vọng tưởng mình giác ngộ, vọng tưởng mình đắc thiền, vọng tưởng mình hiểu rõ giáo lý, nhưng những cái tưởng đó chẳng qua chỉ là cái ngọn, chứ không phải cái gốc, nhiều khi nó văng ra khỏi cái ngọn luôn, không còn nằm phần nào của thân cây nữa.

Thứ bảy, ma ăn nói tự cao tự đại hay nói quá nhiều. Sự phán xét khiến mình rơi vào tình trạng gọi là tăng thượng mạn, mà mạn là một tâm rất độc. Cho nên người hành thiền không cần nói nhiều, nhiều khi không cần nói gì cả, thiền không phải là cái để nói mà là cái để hành, nên gọi là hành thiền chứ không gọi là nói thiền. Nói về thiền nhiều quá, người nghe như đi vào mê hồn trận, cứ đi vòng quanh mà không bao giờ biết rõ thiền là gì. Muốn biết thiền là gì, phải hành thiền, lúc này mới nếm được hương vị thiền. Ma ăn nói khiến mình quên buông bỏ cái chấp và chính cái chấp khiến mình tranh cãi, thảo luận hay hý luận. Kiểu hý luận này không bao giờ là mục tiêu của người tu vì nó chẳng bao giờ đi đến giải thoát cả. Thứ tám, nghiệp bệnh khiến mình khổ, ngồi thiền không được, đi thiền khó khăn. Ngồi và đi không được thì nằm thiền. Nằm thiền cũng hay lắm, nó hay như ngồi thiền và đi thiền vậy. Tất cả tư thế nào cũng thiền được.

Thứ chín, ma hôn trầm tức là buồn ngủ, nghỉ ngơi quá nhiều, tạo ra nhiều năng lượng bất thiện. Hành thiền cũng là nghỉ ngơi, cho nên lúc không làm gì thì nên hành thiền và áp dụng thiền công việc để nghỉ ngơi ngay trong công việc, không cần sắp thời khóa biểu cho việc nghỉ ngơi. Buồn ngủ dễ sinh tâm vọng tưởng nên kiểm soát được buồn ngủ thì việc theo dõi tâm dễ dàng hơn. Buồn ngủ làm tâm bị trôi lăn rất mau nên kham nhẫn với buồn ngủ là biết kham nhẫn với thiền tập. Ngày xưa, các đệ tử Phật hành thiền suốt đêm không ngủ, ngày nay mình hành thiền có vài tiếng thì nhằm nhò gì. Thứ mười, thiên ma và các loài quỷ thần hoàn toàn không thích người tu, thường tạo ra các cảnh dục để làm mình bấn loạn, muốn chấm dứt sự nghiệp tu tập đi. Kham nhẫn với ma chướng này bằng cách rải tâm từ thường xuyên cho chúng sinh mười phương, thường xuyên hành thiền và nên sống chung với những người tu thiền. Sự yểm trợ của tăng thân hay thiền thân rất quan trọng vì họ có thể giúp mình không hành động lạc lối do tâm đang lạc lối dẫn đi. (12)

Mình vừa mới hành thiền nên tập ngồi xếp bằng, ngồi bán già hay kiết già gì cũng được. Khó khăn đầu tiên mình phải đối diện là tình trạng nhức mỏi của đôi chân. Tôi có học trò là vận động viên cầu mây, chạy nhảy rất giỏi nhưng ngồi xếp bằng sao thấy khổ quá. Chỉ mới buổi tập đầu tiên là đã bỏ cuộc. Kham nhẫn với sự nhức mỏi thì sẽ quen, ngày thứ nhất sẽ thấy đau mông đau chân lắm, nhưng lần thứ hai sẽ bớt đau, lần thứ ba xem việc đau nhức là chuyện nhỏ và vài chục lần sau sẽ ngồi được lâu và không còn thấy đau nữa. Giống như lâu ngày không đá banh, bữa nay đi đá banh lại, tối đó chắc sẽ thấy nhức mình mẩy lắm, nhưng từ tuần này và các tuần kế, mình thường xuyên đi đá banh thì sẽ không bị tình trạng như vậy nữa. Tiếp theo là đau lưng và mỏi cổ. Khi ngồi phải tập ngồi thẳng và ngồi trong buông thư, cái lưng buông thư, cái cổ buông thư và toàn thân buông thư. Mình ngồi không được lâu vì gồng mình, gồng mình thì mau mỏi và tê do máu huyết bị cản trở lưu thông không được. Kham nhẫn với sự mỏi tê lúc ban đầu thì việc hành thiền sẽ dễ dàng hơn.

Tập thói quen dậy sớm ngồi thiền và buổi tối ngồi thiền sớm trước khi đi ngủ. Buổi sáng trời mát mẻ nên mình muốn ngủ nướng cho nó đã, không biết cái gì đã nhưng đây là sự cản trở của ma chướng, mình bị cơn ngủ nướng sai sử, nên không muốn dậy sớm ngồi thiền. Có người dậy sớm không nổi vì có thói quen thức khuya nên kham nhẫn với việc dậy sớm để giúp việc hành thiền thêm miên mật. Buổi tối nếu ăn nhiều dễ gây hôn trầm nên buổi tối ăn ít thôi và cần tập thói quen ngồi thiền đúng giờ. Có sư chú ngồi thiền nhiều quá thành ra chán ngồi thiền do việc hành thiền không đúng cách. Lâu lâu chú mở mắt ra xem tới giờ đi nghỉ chưa hoặc mong cho vị chủ thiền gõ chuông xả thiền cho rồi. Người hành thiền giỏi đôi khi chỉ muốn hành thiền thôi, không muốn đi nghỉ và hành thiền chính là nghỉ, nên đôi khi thấy thời gian hành thiền trôi qua nhanh quá. Kham nhẫn với thiền tập để giai đoạn ban đầu có vẻ khó khăn nhưng vạn sự khởi đầu nan, sau đó mọi việc trở nên dễ dàng và chỉ muốn thiền tập mà thôi.

Tranh Chấp Giữa Hai Xứ Sàkya Và Koliya