Nhập nhân quả thắng tướng 4
Chương 1 : Nhân quả vị
Giải thích : Nghĩa này có 11 chương : 1.Nhân quả vị, 2.Thành lập 6 số, 3.Tướng, 4.Thứ tự, 5.Lập danh, 6.Tu tập, 7.Sai biệt, 8.Nhiếp, 9.Đối trị, 10.Công đức, 11.Cùng nhau hiển thị
Luận nói : Như vậy đã nói về ngộ nhập thắng tướng.
Vậy làm sao biết là nhập nhân quả thắng tướng ?
Giải thích : Nêu chung 4 vị nhập duy thức quán trước đã nói, cho nên nói “Như vậy”. Trước đã nói trong 4 vị : phương tiện đạo, kiến đạo, tu đạo,cứu cánh đạo. Về nhập ưng tri thắng tướng, làm sao nói rộng cái nhân của nhập thắng tướng này, và cái quả đạt được sau khi nhập để rõ ràng dễ thấy ?
Luận nói : Do 6 Ba-la-mật. Tức Đà-na Ba-la-mật, Thi-la Ba-la-mật, Sằn-đề Ba-la-mật, Tì-lê-da Ba-la-mật, Trì-ha-na Ba-la-mật và Bát-nhã Ba-la-mật.
Giải thích : Đây là trả lời câu hỏi trước. Nói rõ thắng tướng của nhân quả, dễ thấy được Lục độ là thể của nhân quả. Trước lấy Lục độ làm nhân, sau lấy Lục độ làm quả.
Luận nói : Vì sao do 6 Ba-la-mật được nhập vào duy thức ? Và vì sao 6 Ba-la-mật thành nhập duy thức quả ?
Giải thích : Trước tuy đã nói Lục độ là thể của nhân quả nhưng chưa giải thích ý nghĩa. Cho nên lại hỏi vì nghĩa gì nói Lục độ là nhân, và vì nghĩa gì nói Lục độ là quả. Lục độ này có khả năng trừ 6 thức chướng ngại việc ngộ nhập duy thức, nên Lục độ là nhân nhập duy thức. Chướng ngại thứ nhất là ưa thích dục trần. Đối với sự giàu sang, bản thân hưởng thụ khoái lạc không thấy công đức thù thắng. Do chướng ngại này không nhập duy thức được. Bố thí có thể trừ chướng ngại này cho nên thí là nhân nhập duy thức. Chướng ngại thứ hai là từ tâm khởi thân khẩu ý nghiệp. Do chướng ngại này không nhập duy thức được. Giới có thể trừ chướng ngại này nên giới là nhân nhập duy thức. Chướng ngại thứ ba là không chịu đựng được sự khinh mạn chê bai, các khổ lạnh nóng. Do chướng ngại này không nhập duy thức được. Nhẫn có thể trừ chướng ngại này nên nhẫn là nhân nhập duy thức. Chướng ngại thứ tư là chấp cho rằng không tu hành là sướng, chưa được cho là được, được thì không thấy công đức. Do chướng ngại này không nhập duy thức được. Tinh tiến có thể trừ chướng ngại này nên tinh tiến là nhân nhập duy thức. Chướng thứ năm là các vui thú xen tạp, thấy việc hi hữu thế gian và nhân duyên tán loạn là có công đức. Do chướng ngại này không nhập duy thức được. Định có thể trừ chướng ngại này nên định là nhân nhập duy thức. Chướng ngại thứ sáu là đối với những gì thấy nghe hay biết chấp cho là thật, siêng năng học đòi các hý luận của thế gian, đối với kinh không liễu nghĩa thì cứ theo văn mà chấp nghĩa. Do chướng ngại này không nhập duy thức được. Trí tuệ có thể trừ chướng ngại này nên trí tuệ là nhân nhập duy thức.
Luận nói : Đây là có các Bồ-tát ở trong chính pháp
Giải thích : Chỉ có tu hành trong chinh pháp mới có thể tạo nhân nhập duy thức. Nếu ngoài chính pháp, dựa vào Nhị thừa giáo, ngoại đạo và các thế gian giáo không có được nhân này. Cho nên minh xác rằng chính pháp là chỗ lập nhân. Người có thể lập nhân không phải Nhị thừa v.v…nên nói là Bồ-tát. Bồ-tát tu pháp gì có thể nhập duy thức ?
Luận nói : không có tâm đắm trước sự giàu có lạc thú, cho đến đúng như đạo lý chọn lọc các pháp, được nhập Duy thức quán.
Giải thích : Đây nói rõ lìa chướng ngại việc bố thí cho đến lìa chướng ngại về trí tuệ, đủ như trước giải thích. Cho nên lấy Lục độ làm nhân nhập duy thức.
Luận nói : Do y chỉ nơi 6 Ba-la-mật, Bồ-tát đã nhập duy thức địa. Tiếp đến được thanh tịnh tín lạc ý, thâu nhiếp 6 Ba-la-mật.
Giải thích : Bồ-tát do dựa vào Lục độ trừ 6 chướng đã nhập duy thức, bấy giờ Bồ-tát lại được thanh tịnh tín lạc ý được thâu nhiếp trong 6 Ba-la-mật. Trong chính giáo Lục độ, tâm quyết không nghi nên gọi là tín, như chỗ tin giáo pháp cầu muốn tu hành nên gọi là lạc, ý tín lạc này có 5 nhân duyên nên gọi là thanh tịnh : Một là vô trước thanh tịnh, nghĩa là không khởi pháp trái với Ba-la-mật. Hai là bất quán thanh tịnh, nghĩa là trong sự báo ân tự thân với quả báo Ba-la-mật tâm thường không quán. Ba là không mất thanh tịnh, nghĩa là lìa pháp nhiễm ô tương tạp với Ba-la-mật và lìa phi phương tiện hạnh. Bốn là vô phân biệt thanh tịnh, nghĩa là lìa như nói chấp tướng Ba-la-mật. Năm là hồi hướng thanh tịnh, nghĩa là ở trong Lục độ đã sinh trưởng và chưa sinh trưởng thường cầu được đại Bồ-đề. Mỗi một Ba-la-mật đều gồm đủ 5 thứ thanh tịnh tín lạc. Lại có thanh tịnh tín lạc ý, nghĩa là đã qua nguyện lạc địa nhập vào kiến địa v.v…Được Thánh nhân tín lạc khác với địa tiền tín lạc nên gọi là thanh tịnh. Lại có thanh tịnh tín lạc ý, nghĩa là do Xa-ma-tha Tì-bát-xá-na nhập chân như quán. Được vô phân biệt trí và vô phân biệt hậu trí gồm có tín lạc ý nên gọi là thanh tịnh.
Luận nói : Trong chính pháp có các Bồ-tát không có tâm đắm trước sự giàu có lạc thú, đối với giới luật không có tâm phạm lỗi, đối với sự khổ không có tâm biến hoại, đối với việc tu thiện không có tâm lười biếng, không trụ trong các nhân tán loạn này vì vậy thường thực hành nhất tâm, đúng như đạo lý chọn lọc các pháp, được nhập Duy thức quán. Do y chỉ nơi 6 Ba-la-mật, Bồ-tát đã nhập duy thức địa. Tiếp đến được thanh tịnh tín lạc ý thâu nhiếp trong 6 Ba-la-mật. Vì vậy giả sử giữa chừng dẫu lìa 6 Ba-la-mật nhưng do công dụng gia hành,
Giải thích : Đã nhập duy thức quán cho nên nói là “Vì vậy”. Từ kiến vị cho đến cứu cánh vị là “giả sử giữa chừng”. Người này giữa chừng không dụng công tu hành Lục độ, Lục độ tự nhiên đầy đủ. Bởi vì sao ?
Luận nói : do tín lạc chính thuyết, ái trọng tùy hỷ nguyện được tư duy,
Giải thích : Chính thuyết của Như Lai cung Lục độ tương ưng, tuy rất khó hiểu nhưng người này tín lạc không nghi ngờ. Do tín lạc này không gì không thực hành, trong sự thực hành Lục độ thấy vô cùng công đức, tâm sinh ái trọng. Do ái trọng này mà không gì không thực hành. Người nào có thể được tín lạc ý này ? Chỉ chư Phật Như Lai đã đến địa vị cứu cánh Ba-la-mật có thể được ý này biết là thắng nhân được thành. Thâm tâm hân hoan tán thán đối với thắng nhân nên gọi là tùy hỷ. Do tùy hỷ này, không gì không thực hành, nguyện chúng sinh cùng ta bình đẳng được thanh tịnh tín lạc ý này, nên gọi là nguyện được. Do nguyện được này, không gì không thực hành, như pháp môn Đại thừa Phật lập ra, dựa vào thí v.v…Lục độ và 12 bộ A-hàm, do văn tư tu tuệ thường xuyên tư duy, do văn tuệ tư duy quả đắc viên mãn, do tư tuệ tư duy chỗ nghe pháp tâm được nhập lý, do tu tuệ tư duy tự nhiên sự thành. Vì có thể nhập địa và trị địa nên do 4 thứ tư duy không gì không thực hành.
Luận nói : cho nên thường xuyên không dừng nghỉ. Vì vậy mà tu tập 6 Ba-la-mật cứu cánh viên mãn.
Giải thích : Do 4 tư duy này Bồ-tát thường không buông tuồng phóng túng, vì không buông tuồng phóng túng nên tu tập Lục độ. Ở trong nhân thì rốt ráo, đến quả thì viên mãn. Địa vị này có thể gồm thâu Lục độ, khiến đầy đủ 5 thứ thanh tịnh, nên gọi là thanh tịnh ý vị. Tướng ấy nhe thế nào ? Để hiển thị tướng này, sau văn trường hàng lại nói 3 bài kệ.
Luận nói : Ở đây có bài kệ như sau :
Tu tập pháp viên bạch,
Được nhẫn lợi nhanh chóng.
Bồ-tát đối Đại thừa,
Giảng nói rất sâu rộng.
Luận nói : “Tu tập pháp viên bạch,”
Giải thích : Trước ở trong nguyện hành vị, khéo sinh trưởng đạo tư lương. Để làm rõ nghĩa này nên nói câu thứ nhất. Chỗ tu hành đã qua 40 tâm vị nên gọi là viên. Thí, giới tu 3 phẩm pháp thanh tịnh gọi là bạch. Lại có bạch pháp là tín căn, trí căn, tinh tiến căn và định căn. Bốn căn này tức là 4 vị. Niệm căn thông cả 4 vị có thể trừ 4 thứ hắc chướng, tức 4 thứ đen tối chướng ngại là Nhất xiển-đề, ngoại đạo, Thanh Văn và Độc Giác, có thể được 4 đức là tịnh, ngã, lạc và thường, nên gọi là bạch pháp. Nếu viên mãn tư lương rồi lại được cái gì ?
Luận nói : “Được nhẫn lợi nhanh chóng.”
Giải thích : Có thể lạc thụ là nghĩa của nhẫn. Trong pháp rộng lớn sâu xa khó thụ khó hành mà có thể thụ hành nên gọi là lợi. Thường khởi không nghỉ gọi là nhanh chóng. Câu này hiển thị nhẫn là thượng thượng phẩm. Nếu Bồ-tát ở trong nhẫn vị này, do cảnh giới này ắt được thanh tịnh. Để hiển thị cảnh giới này nên
Luận nói : “Bồ-tát đối Đại thừa,giảng nói rất sâu rộng lớn.”
Giải thích : Đại thừa chỉ là cảnh giới của Bồ-tát nên nói là tự thừa. Đại thừa có thể khiến Bồ-tát thanh tịnh. Trong thừa này có cảnh giới riêng biệt. Một pháp vô ngã gọi là rất sâu. Hư không, khí định v.v..gọi là rộng lớn. Trước là trí cảnh, sau là định cảnh. Hai cảnh này có thể khiến Bồ-tát thanh tịnh. Do tư duy này Bồ-tát được thanh tịnh. Để hiển thị nghĩa này nên nói bài kệ thứ hai.
Luận nói :
Giác ngộ chỉ phân biệt,
Được trí không chấp trước.
Là tín lạc thanh tịnh,
Tức ý địa thanh tịnh.
Luận nói : “Giác ngộ chỉ phân biệt,”
Giải thích : Bồ-tát hiểu rõ Đại thừa tất cả pháp cho đến rất sâu rộng lớn đều là do phân biệt làm ra. Sự hiểu rõ như thế gọi là tư duy. Tư duy này có thể khiến Bồ-tát thanh tịnh. Bồ-tát thanh tịnh thì được gì ?
Luận nói : “Vì được trí không chấp,”
Giải thích : Bồ-tát thấy tất cả pháp chỉ là phân biệt, không có ngoại cảnh. Ngoại cảnh không thành nên phân biệt cũng không thành. Nếu Bồ-tát thấy nội ngoại là vô sở hữu thì không chấp trước. Tức là trí vô phân biệt. Trí này là thanh tịnh. Thể tính thanh tịnh này như thế nào ? Để hiển thị nghĩa này nên nói câu kệ thứ ba .
Luận nói : “Là tín lạc thanh tịnh.”
Giải thích : Lạc tín tức thể của trí vô phân biệt. Không yêu thích 7 cõi mê của chúng sinh nên gọi là lạc. Đối với 3 thứ Phật tính tâm quyết không nghi ngờ nên gọi là tín. Lìa 7 yêu thích nên lạc thanh tịnh. Lìa hư vọng nên tín thanh tịnh.
Luận nói : “Tức ý địa thanh tịnh.”
Giải thích : Do lạc tín thanh tịnh nên địa vị này được gọi là thanh tịnh. Lại nữa vị này là kiến vị, là trí cảnh vô phân biệt , là thanh tịnh xứ của Bồ-tát. Trí này lấy lạc tín làm thể, nên nói vị này là thanh tịnh ý địa. Tướng của thanh tịnh lạc tín như thế nào ?
Luận nói :
Bồ-tát trong dòng pháp,
Trước sau thấy chư Phật.
Đã biết gần Bồ-đề,
Chứng đắc dễ không khó.
Luận nói : “Bồ-tát trong dòng pháp, trước sau thấy chư Phật.”
Giải thích : Thanh tịnh lạc tín có 2 tướng : một là hằng ở trong vắng lặng, hai là hằng rõ ràng thấy Phật. Do lạc, xả 7 ái nên hằng nhập quán tu đạo, vì vậy nói là hằng ở trong dòng pháp. Nếu Bồ-tát ở trong dòng pháp thì thấy gì ? Do tin 3 thứ Phật tính nên trước tư duy pháp thân sau chứng pháp thân. Trước so sánh trí kiến pháp thân sau chứng trí kiến pháp thân. Lạc tín này có công đức gì ?
Luận nói :” Đã biết gần Bồ-đề,chứng đắc dễ không khó.”
Giải thích : Nếu người ở trong thanh tịnh lạc tín vị, thấy rõ ràng đã gần Bồ-đề. Bản thân đã qua 40 tâm nên nhập chính phương tiện không khó, vì vậy dễ được. Do 3 kệ này thành tựu tư lương cảnh giới nhẫn. Thể tính tướng mạo của tư duy đều được hiển hiện.
Chương 2 : Thành lập 6 số
Luận nói : Vì sao Ba-la-mật chỉ có 6 số?
Giải thích : Đây hỏi vì sao Ba-la-mật nhất định lập 6 số không thêm không bớt ?
Luận nói : Vì đối trị 6 thứ hoặc chướng, vì là chỗ dựa để sinh khởi tất cả Phật pháp, vì là chỗ dựa để tùy thuận thành thục tất cả chúng sinh.
Giải thích : Lập Ba-la-mật 6 số vì có 3 nghĩa sau đây : một là vì trừ hoặc, hai là vì sinh khởi Phật pháp, ba là vì thành thục chúng sinh. Trừ hoặc là hiện tại tự được lợi ích. Sinh khởi Phật pháp, thành thục chúng sinh là vị lai tự tha được lợi ích. Nếu hoặc đã vĩnh trừ thì hiện tại được trụ trong an lạc. Bởi vì sao ? Vì không phải khởi dụng công để diệt và ngăn chận hoặc này khiến không tái sinh, trong hiện tại được lợi ích. Hoặc chướng đã diệt, trong dời vị lai ắt tự đầy đủ Phật pháp. Lại có khả năng thành thục chúng sinh nên được tự tha lợi ích.
Luận nói : Để đối trị cái nguyên nhân làm cho không phát tâm nên lập 2 Ba-la-mật là thí và giới. Nguyên nhân làm cho không phát tâm là do tham đắm tiền của nhà cửa.
Giải thích : Tham đắm của cải trở ngại về thí. Tham đắm nhà cửa trở ngại về giới. Do tham đắm này không thể phát tâm tu hành.
Luận nói : Đã phát tâm rồi, nhưng để đối trị nguyên nhân làm cho tâm yếu đuối muốn thoái lui, nên lập 2 Ba-la-mật là nhẫn và tinh tiến.
Giải thích : Tuy đã có thể hành thí giới nhưng nếu không nhẫn chịu việc khổ thì tâm thí giới sẽ yếu ớt thoái lui. Tuy có thể chịu khổ, nếu không siêng tu các thiện dứt tất cả ác thì tâm thí giới nhẫn đều yếu ớt thoái lui, cho nên để đối trị tâm yếu ớt thoái lui này phải lập 2 độ này.
Luận nói : Nguyên nhân làm cho tâm yếu đuối muốn thoái lui là những cái khổ trái nghịch của chúng sinh sinh tử .
Giải thích : Không được lý gọi là chúng sinh sinh tử. Trái phản với giáo pháp Bồ-tát là trái. Xâm phạm thân Bồ-tát là nghịch. Đây đều là những việc khổ. Nếu không thể nhẫn chịu những việc khổ này sẽ sinh tâm giận dữ. Giận là nguyên nhân của tâm yếu đuối thoái lui.
Luận nói : và mệt mỏi vì thời gian dài gia hành tu tập thiện pháp.
Giải thích : Tinh tiến gia hành trong thời gian lâu tu nhất thiết thiện. Nếu đối với chúng sinh không có tâm từ bi, yêu tiếc tự thân, không thấy tu hành có công đức vượt trội thì trong khi tu hành sẽ sinh tâm mệt mỏi. Do có tâm này thì không thể tinh tiến, tức biếng lười, biếng lười là nhân của tâm yếu đuối thoái lui.
Luận nói : Nếu đã khởi phát tâm tu hành và không yếu đuối nhưng để đối trị cái nguyên nhân làm hư mất, nên lập 2 Ba-la-mật là định và tuệ. Nguyên nhân làm cho cái tâm hư mất là do tà trí tán loạn.
Giải thích : Do tán loạn nên làm hỏng sự tĩnh tâm. Do tà trí nên mất sự hiểu đúng đắn.
Luận nói : Vì vậy để đối trị 6 thứ hoặc chướng, nên lập ra có 6 Ba-la-mật, là chỗ dựa để sinh khởi tất cả Phật pháp.
Giải nghĩa : Lục độ là nhân sinh trưởng Phật pháp.
Luận nói : Bốn Ba-la-mật trước là nhân của không tán loạn.
Giải thích : Có 4 chướng là nhân của tán loạn : 1.khí xả chướng, 2.viễn ly chướng, 3.an thụ chướng, 4.sổ trị chướng. Do tham đắm nên không thể xả bỏ. Do tham sân si sinh 10 ác nên không thể xa lìa. Do giận dữ nên không an lòng chấp nhận. Do các phiền não tham sân si v.v…nên không thể thường xuyên sửa trị. Do 4 chướng này mà tâm tán loạn. Bốn độ trước có thể đối trị 4 chướng này nên 4 độ là nhân của không tán loạn. Tiếp đến lấy 5 thứ ngăn che làm chướng ngại định. Bốn thứ ngăn che là nhân chướng ngại định. Một ngăn che là chướng ngại chính định và định phát tuệ. Tham, trạo, hối, sân, thùy miên 4 thứ ngăn che là nhân tán loạn. Bốn độ là nhân không tán loạn. Nghi duyên cảnh không quyết định nên tâm tán loạn. Định tâm quyết giữ một cảnh nên nghi chướng ngại chính định. Do nghi không thấy lý nên chướng ngại định phát tuệ, vì vậy lấy định tuệ đối trị với nghi.
Luận nói : Tiếp đến một Ba-la-mật là thể của không tán loạn. Do y chỉ nơi không tán loạn mà có thể hiểu biết như thật chân lý các pháp. Chính pháp của tất cả Như Lai đều được sinh khởi, nên nói là chỗ dựa để sinh khởi tất cả Phật pháp. Lập 6 Ba-la-mật là làm chỗ y chỉ, để tùy thuận thành thục tất cả chúng sinh. Tức là do Thí Ba-la-mật, lợi ích chúng sinh. Do Giới Ba-la-mật, không tổn não chúng sinh. Do Nhẫn Ba-la-mật, có thể bình tĩnh cho chúng nhục mạ hủy báng mà không sinh tâm báo thù. Do Tinh tiến Ba-la-mật, sinh thiện căn phá ác căn. Do các nguyên nhân lợi ích này, tất cả chúng sinh đều được điều phục. Tiếp đến tâm chưa được vắng lặng thì làm cho vắng lặng. Đã được vắng lặng thì khiến cho giải thoát. Cho nên lập 2 Ba-la-mật là định và tuệ. Do pháp Lục độ này Bồ-tát giáo hóa tốt chúng sinh
Giải thích : Giáo hóa tốt có 2 nghĩa. Một là nói đúng như lý gọi là giáo hóa. Hai là thường vì chúng sinh mà nói là giáo hóa tốt.
Luận nói : nên được thành thục. Vì vậy để làm chỗ y chỉ cho tất cả chúng sinh tùy thuận được thành thục nên lập ra có 6 Ba-la-mật.
Chương 3 : Tướng
Luận nói : Làm sao thấy được tướng của 6 Ba-la-mật này ?
Giải thích : Vì sao đặt câu hỏi này ? Thế gian, Nhị thừa, Bồ-tát đều có thí v.v…6 hạnh. Nếu không rõ tướng của 6 Ba-la-mật Bồ-tát thực hành, làm sao biết được đây là Ba-la-mật hay không phải Ba-la-mật, cho nên phải hỏi tướng của Ba-la-mật.
Luận nói : Do 6 thứ vượt trội hơn cả. Có 6 tướng chung của Ba-la-mật. Một là do chỗ y chỉ vượt trội. Nghĩa là y chỉ tâm vô thượng Bồ-đề mà khởi.
Giải thích : Đây nói rõ chỗ y chỉ khác nhau. Thế gian và Nhị thừa hành bố thí v.v…không y chỉ tâm vô thượng Bồ-đề mà khởi. Chỉ Bồ-tát hành bố thí v.v…là y chỉ tâm vô thượng Bồ-đề mà khởi. Cho nên lấy chỗ y chỉ vượt trội làm tướng của Bồ-tát hành Lục độ.
Luận nói : Hai là do phẩm loại vượt trội. Nghĩa là mỗi một Ba-la-mật lược nói đều có 3 phẩm, Bồ-tát đều tu hành đầy đủ.
Giải thích : Đây nói sở duyên khác nhau, hơn hết thế gian và Nhị thừa, không gì có thể hành thí v.v…đầy đủ phẩm loại. Nghĩa là ngoài trong và trong ngoài, nếu Bồ-tát hành thí v.v…đều đầy đủ phẩm loại, nên lấy phẩm loại vượt trội làm tướng của Lục độ Bồ-tát thực hành.
Luận nói : Ba là do việc làm vượt trội. Nghĩa là việc an vui lợi ích tất cả chúng sinh. Bồ-tát thực hành Lục độ đều để thành tựu 2 việc này.
Giải thích : Đây nói việc làm có khác nhau. Bồ-tát thực hành Lục độ có những công năng gì ? Trước hết là vì tạo sự an lạc thế gian cho chúng sinh hiện tại vị lai. Sau là vì căn tính chúng sinh có quả khác nhau trong 3 thừa. Thế gian và Nhị thừa hành thí v.v… chỉ vì lợi ích an lạc bản thân còn không thành tựu, nói gì đến an lạc lợi ích chúng sinh, cho nên lấy tướng Lục độ làm việc làm của Bồ-tát.
Luận nói : Bốn là do phương tiện vượt trội. Tức Bồ-tát dùng trí không phân biệt thực hành các Ba-la-mật. Tất cả đều thuộc trí không phân biệt.
Giải thích : Đây nói sự khác nhau về phương tiện trong tam luân thanh tịnh gọi là phương tiện của Bồ-tát. Trong tam luân thanh tịnh tức trí vô phân biệt. Do trí này Bồ-tát không phân biệt người bố thí, kẻ thụ nhận bố thí và tài vật bố thí. Thế gian và Nhị thừa không thể bỏ được 3 sự phân biệt này nên khởi ngã ái và chấp trước tài vật, đối với người không thể bình đẳng, cho nên lấy phương tiện là tướng Lục độ của Bồ-tát. Tam luân của giới là lìa sự phân biệt thời sự đối với chúng sinh. Tam luân của nhẫn là lìa phân biệt lỗi lầm mình và người. Tam luân của tinh tiến là lìa phân biệt dụng sự cao thấp đối với chúng sinh. Tam luân của định là lìa cảnh phân biệt hoặc của chúng sinh. Tam luân của Bát-nhã là lìa cảnh phân biệt trí của chúng sinh.
Luận nói : Năm là do hồi hướng vượt trội. Tức Bồ-tát thực hành các Ba-la-mật để hồi hướng vô thượng Bồ-đề, quyết định chuyển đến quả Nhất thiết trí.
Giải thích : Bồ-tát nếu hành thí v.v…trước phải khởi tâm như vầy : Ta đem vật này thí cho lục đạo chúng sinh. Vật này là của chúng sinh. Ta vì chúng sinh mà hành thí. Nguyên tất cả chúng sinh đều được vô thượng Bồ-đề. Thí này còn do hồi hướng khiến chúng sinh được vô thượng Bồ-đề nên hạnh thí này không bao giờ chấm dứt. Thực hành các độ khác trong Lục độ cũng đều hồi hướng như vậy. Thế gian và Nhị thừa không hồi hướng nên lấy hồi hướng làm tướng Lục độ của Bồ-tát.
Luận nói : Sáu là do thanh tịnh vượt trội. Tức vĩnh viễn diệt trừ không để sót 2 chướng phiền não và sở tri. Bồ-tát thực hành các Ba-la-mật từng phần từng phần diệt trừ 2 chướng cho đến khi diệt được hết tất cả.
Giải thích : Trong đây hiển thị 2 thứ thanh tịnh. Một là hiển nhân thanh tịnh, hai là hiển vị thanh tịnh. Nhân thanh tịnh là nhân diệt hoặc trí 2 chướng nên thí v.v…sự thanh tịnh. Vị thanh tịnh là trước ở địa tiền lần lượt trừ hoặc chướng, sau lên sơ địa lần lượt trừ trí chướng. Trong 2 nơi này gọi là từng phần từng phần thanh tịnh, tức là nhân vị. Đến quả Phật, Lục độ viên mãn gọi là đầy đủ thanh tịnh, tức là quả vị.
Luận nói : Thí tức là Ba-la-mật, hay Ba-la-mật tức là thí ư ?
Giải thích : Câu hỏi này muốn làm rõ điều gì ? Là muốn phân biệt lựa chọn tướng nào là Ba-la-mật, tướng nào không phải Ba-la-mật.
Luận nói : Có cái thí không phải Ba-la-mật.
Giải thích : Đó là sự hành thí lìa 6 tướng y chỉ vượt trội. Thí này không ở trong Lục độ nên chỉ là thí không phải Ba-la-mật.
Luận nói : Có Ba-la-mật không phải thí.
Giải thích : Nghĩa là đủ 6 tướng y chỉ vượt trội. Hành giới v.v…các độ khác trong Lục độ.
Luận nói : Có cái thí là Ba-la-mật.
Giải thích : Nghĩa là hành thí đủ 6 tướng y chỉ vượt trội.
Luận nói : Có cái không phải thí không phải Ba-la-mật.
Giải thích : Nghĩa là lìa 3 câu trước, riêng hành vô ký và bất thiện v.v…đều thuộc về câu thứ tư này.
Luận nói : Như trong thí có 4 câu thì nên biết trong các Ba-la-mật khác cũng có 4 câu.
Giải thích : Như trong thí có phân biệt thấy có phải có không phải Ba-la-mật thì đối với các độ khác trong Lục độ cũng phải phân biệt như vậy.
Chương 4 : Thứ tự
Luận nói : Vì sao nói Ba-la-mật theo thứ tự như thế ?
Giải thích : Đây là hoặc do nghi nên hỏi hoặc không hiểu mà hỏi. Nghi nên hỏi tức là tất cả việc làm gì trước phải do trí biết nhân quả rồi mới khởi chính cần. Do 2 nhân này, tùy ý muốn đều có thể làm cho nên phải đảo thứ tự và không thứ tự, do có nghi này nên phải hỏi. Do không hiểu nên hỏi tức là nếu người muốn tu các hạnh, chưa biết cạn sâu khó làm dễ làm. Cạn thì dễ làm, sâu thì khó làm. Dễ thì phải học trước. Khó thì phải học sau. Vì biết nghĩa này nên phải hỏi.
Luận nói : Vì các Ba-la-mật trước tùy thuận thứ tự phát sinh các Ba-la-mật sau.
Giải thích : Bồ-tát không thể nỡ thấy chúng sinh bần cùng khốn khổ, thường tập xả bỏ của cải, thường hay xả bỏ không muốn làm chuyện tổn hại chúng sinh, tức bỏ nhà giữ giới, nhân thí sinh giới. Bồ-tát vì ái hộ giới đã thụ, không muốn vì chuyện uất hận chúng sinh mà phá hủy tịnh giới, tức tập hành nhẫn nhục, nên nhân giới sinh nhẫn. Do phiền não không hết, hoặc thành hoặc bất thành, Bồ-tát vì ái hộ nhẫn này liền hành tinh tiến, nên nhân nhẫn sinh tinh tiến. Nếu người thường hành tinh tiến tức có thể ngự trị tâm. Do tinh tiến này nếu tâm này chìm lặng thì có thể vực dậy, nếu tâm xao động thì ức chế không cho khởi, nếu tâm bình đẳng thì giữ cho liên tục. Do tâm điều hòa nên được định, nên nhân tinh tiến sinh định. Nếu tâm được định thì có thể thông đạt chân như, nên nhân định sinh tuệ. Đây tức là cái trước có thể sinh cái sau.
Luân nói : Lại nữa các Ba-la-mật trước do các Ba-la-mật sau mà được thanh tịnh.
Giải thích : Thí do giới được thanh tịnh. Nếu người không giữ giới thì thân khẩu ý nghiệp không thanh tịnh, việc làm bố thí cũng không thanh tịnh do chỗ y chỉ không thanh tịnh. Nhờ có trì giới y chỉ thanh tịnh nên việc hành thí được thanh tịnh. Giới do nhẫn được thanh tịnh. Nếu người nhẫn được thì thân khẩu ý nghiệp đều được thanh tịnh. Nhẫn do tinh tiến được thanh tịnh, vì tinh tiến có thể sinh thiện diệt ác. Tinh tiênd do định được thanh tịnh. Nếu tinh tiến không tại tu vị thì không thể trừ hoặc, nên định do trí tuệ được thanh tịnh. Nếu không hiểu rõ chân như, cho dầu được định, nhưng vì hữu lưu nên là pháp sinh tử. Nếu thấy chân như thì định đạt được thành vô lưu, là Niết-bàn đạo. Đó tức là cái sau có thể làm thanh tịnh cái trước. Do 2 nghĩa này nên có thứ tự như vậy.
Chương 5 : Đặt tên
Luận nói : Dựa vào nghĩa gì lập tên Lục độ ? Làm sao thấy được nghĩa này ?
Giải thích : Thế gian lập tên có nhiều nguyên nhân. Có nguyên nhân do sinh loại mà đặt tên, có nguyên nhân do tướng đặt tên, có nguyên nhân do giả lập đặt tên, có nguyên nhân do khinh miệt đặt tên, có nguyên nhân do kính trọng đặt tên. Trong 5 nguyên nhân này, Lục độ đặt tên theo nghĩa nào ? Từ 2 nhân đặt tên. Vì khác chủng tính nên từ sinh loại đặt tên. Vì nhiều công đức nên từ kính trong đặt tên. Tên đặt ra tự nó có chung và riêng. Sáu thứ đều gọi là Ba-la-mật, đó là tên chung. Thí, giới v.v…có khác, đó là tên riêng. Vì sao tên chung là Ba-la-mật
Luận nói : Vì trong tất cả thế gian, Thanh Văn, Độc Giác, thí v.v… trong các căn lành là vượt trội hơn hết.
Giải thích : Có 6 thứ và 3 thứ vượt trội hơn hết. Sáu thứ là như trước giải thích trong 6 tướng. Ba thứ là : 1.thời vượt trội, 2.gia hành vượt trội, 3.quả vượt trội. Mỗi một độ đều tu hành trong 3 kiếp a-tăng-kì nên là thời vượt trội. Gia hành vượt trội là có 4 thứ và 5 thứ. Lại có 5 thứ. Lại có 6 thứ. Bốn thứ tức như trước nói 4 pháp tu. Năm thứ tức như trước nói 5 thứ thanh tịnh. Lại có 5 thứ tức 5 pháp tu. Lại có 6 thứ tức 6 ý. Ngũ tu, lục ý, văn sau sẽ nói về quả. Nói “vô đẳng” nghĩa là vượt trội hơn hết, hiển thị vô thượng Bồ-đề.
Luận nói : Vì có thể đến bờ kia nên gọi chung là Ba-la-mật.
Giải thích : Đến bờ kia tự có 3 nghĩa : 1. Tùy chỗ tu hành rốt ráo không sót, là đến bờ kia. Thế gian, Nhị thừa cũng có chỗ tu hành, tu không tận cùng nên không phải là đến bờ kia. 2. Như các dòng sông cuối cùng chảy về biển. Thí v.v…cũng vậy, nhập vào chân như là cứu cánh, tức lấy nhập chân như là đến bờ kia. Thế gian và Nhị thừa tuy tu thí v.v…không thể nhập chân như nên không phải là đến bờ kia. 3. Để được quả vượt trội là đến bờ kia, mà không có quả nào vượt hơn quả này. Vì cao hơn trong các quả nên gọi là bờ kia. Thế gian và Nhị thừa tuy tu thí v.v…không cầu quả này nên không phải là đến bờ kia. Bồ-tát tu hành để đến bờ kia đều đủ 3 nghĩa này, nên gọi chung là Ba-la-mật. Vì sao có tên riêng là Đà, Na v.v…?
Luận nói : Có khả năng tiêu diệt sự bỏn sẻn đố kỵ và cái khổ nghèo cùng hạ tiện, nên gọi là Đà.
Giải thích : Bỏn sẻn là chướng ngại cho đa tài, đố kỵ là chướng ngại cho tôn quý. Khi tu nhân có thể diệt bỏn sẻn thì khi đắc quả sẽ được đa tài, thoát khỏi nghèo khổ. Khi tu nhân diệt đố kỵ thì khi đắc quả được tôn quý, thoát khỏi hèn hạ. Bởi vì sao ? Nếu người chưa diệt được tâm bỏn sẻn đố kỵ thì không thể hành bố thí, nên nói có thể phá trừ chướng này. Nếu người hành thí có thể phá trừ chướng này mà sau chịu cảnh khổ nghèo hèn là điều không thể có.
Luận nói : Lại được giàu có sung túc, có khả năng dẫn đến phúc đức tư lương, nên gọi là Na.
Giải thích : Có khả năng thí, có thể sử dụng gọi là đại phú chủ. Do là chủ cho nên có thể dẫn đến phúc đức tư lương. Do đủ các nghĩa này nên gọi là Đà-na.
Luận nói : Có khả năng làm lặng yên các tà giới và đường ác, nên gọi là Thi.
Giải thích : Khi tu nhân có thể phá trừ tà giới, khi đắc quả có thể lìa ác đạo. Nếu người không bỏ ác nghiệp mà có thể giữ giới là điều không thể có. Cho nên trước phá tà giới. Nếu người phá tà giới giữ chính giới mà đọa vào tứ thú là không có điều đó. Cho nên khi được quả có thể lìa đường ác.
Luận nói : Lại có thể được con đường thiện và Tam-ma-đề, nên gọi là La.
Giải thích : Do trước giữ giới sau thụ quả con đường thiện nơi cõi nhân thiên. Hoặc tại trong nhân, hoặc tại trong quả, do giữ giới nên thân khẩu thanh tịnh. Thanh tịnh nên không hối hận, không hối hận nên an tâm, an tâm nên được vui, vui nên được tốt đẹp, tốt đẹp nên được vui thích, vui thích nên được định, định nên thấy như thật, thấy như thật nên được chán lìa, chán lìa nên được giải thoát. Cho nên do giữ giới được Tam-ma-đề. Do đủ các nghĩa này nên gọi là Thi-la.
Luận nói : Có khả năng diệt trừ sự giận dữ, lòng phẫn uất hận thù, nên gọi là Sằn.
Giải thích : Khi tu nhân, do quán 5 nghĩa nên diệt trừ giận dữ và phẫn uất hận thù do giận dữ sinh ra. Năm nghĩa gồm có : 1. Quán tất cả chúng sinh từ vô thủy đến nay là có ơn đối với ta. 2. Quán tất cả chúng sinh thường mỗi niệm mỗi niệm diệt. Người nào làm tổn hại. Người nào bị tổn hại. 3. Quán chỉ có pháp không chúng sinh thì có ai là làm tổn hại có ai là bị tổn hại. 4. Quán tất cả chúng sinh đều tự chịu khổ, làm sao còn muốn gia thêm khổ nữa. 5. Quán tất cả chúng sinh đều là con ta thì làm sao còn muốn sinh tâm làm hại. Do 5 pháp quán này có thể diệt trử giận dữ. Giận dữ đã diệt nên có thể trừ được uất ức hận thù.
Luận nói : Lại có thể tạo được hòa khí giữa mình và người, nên gọi là Đề.
Giải thích : Việc này thông đạt nhân quả. Nhẫn này có thể khiến tự mình không bị nhiễm tội lỗi giận dữ, tức tự mình giữ hòa khí không uất hận, không gây khổ người khác. Như kinh nói : Nếu người hành nhẫn thì được 5 đức : 1.không hận, 2.không trách mắng, 3.được người thương yêu, 4.được tiếng khen tốt, 5.sinh vào đường thiện. Tức 5 đức này là hòa hảo. Do đủ nghĩa này nên gọi là Sằn-đề.
Luận nói : Diệt trừ tính biếng nhác và các pháp ác, nên gọi là Tì.
Giải thích : Đắm chìm trong chỗ ác gọi là biếng nhác. Không chán cái ác và ác hạnh cũng gọi là biếng nhác. Do biếng nhác nên lìa các thiện hạnh, sinh các ác pháp. Ba nghiệp hằng khởi tội lỗi nên gọi là ác pháp. Do diệt biếng nhác nên có thể trừ các ác do biếng nhác sinh. Đây gọi là tinh tiến diệt hắc pháp.
Luận nói : Lại không buông tuồng phóng đãng, sinh trưởng vô lượng thiện pháp, nên gọi là Lê-da.
Giải thích : Đây nói về tín lạc nhân quả để thấy rõ tinh tiến. Tín nhân có thể làm thì lạc quả có thể đạt được. Cho nên thường hành hạnh cung kính gọi là không phóng dật. Do hành cung kính có thể khiến sinh cái thiện chưa sinh, có thể khiến cái thiện đã sinh tăng trưởng. Đây tức sinh được pháp tinh tiến. Do đủ nghĩa này nên gọi là Tì-lê-da.
Luận nói : Có khả năng diệt trừ tâm tán loạn, nên gọi là Trì-ha.
Giải thích : Có 5 tán loạn : 1.Tự tính tán loạn, tức 5 thức, 2.Ngoại tán loạn, tức ý thức giong ruổi theo ngoại trần, 3.Nội tán loạn, tức tâm cao hạ và hám vị v.v…, 4.Thô trọng tán loạn, tức chấp ngã, ngã sở v.v…, 5.Tư duy tán loạn, tức tâm hạ liệt, Bồ-tát bỏ Đại thừa , tư duy Tiểu thừa.
Luận nói : Lại có thể dẫn cái tâm trụ vào nội cảnh, nên gọi là Na.
Giải thích : Dẫn tâm khiến trụ vào 5 thứ vắng lặng gọi là nội cảnh. Do đủ các nghĩa này nên gọi là Trì-ha-na.
Luận nói : Có khả năng diệt trừ tất cả kiến chấp và các tà trí, nên gọi là Bát-la.
Giải thích : Kiến hành tức là 62 kiến chấp. Tà trí tức là sự hiểu biết hư vọng của thế gian. Kiến hành tức hoặc chướng. Tà trí tức trí chướng.
Luận nói : Có khả năng duyên chân tướng,
Giải thích : Nghĩa là duyên chân như, tức trí như lý.
Luận nói : tùy phẩm loại
Giải thích : Phẩm loại có 2 thứ, tức hữu vi vô vi và danh v.v…gồm cả năm. Nếu biết pháp này tức là trí như lượng.
Luận nói : mà biết tất cả pháp, nên gọi là Nhã.
Giải thích : Tướng chân như và phẩm loại tên tất cả pháp. Trí như lý là Bát-nhã. Trí như lượng là quả của Bát-nhã, cũng gọi là Bát-nhã. Hai trí này được hiển thị bởi 3 nghĩa : Một là đối tri, tức 2 chướng. Hai là cảnh giới, tức chân như. Ba là quả, tức trí như lượng. Do đủ các nghĩa này nên gọi là Bát-la-nhã.
Chương 6 : Tu tập
Luận nói : Nên biết phải tu tập các pháp Ba-la-mật như thế nào ?
Giải thích : Thế gian và Nhị thừa đều có tu tập bố thí v.v…Tu tập bố thí của Bồ-tát khác với thế gian và Nhị thừa. Làm sao biết được ?
Luận nói : Đại khái nên biết phải tu tập 5 việc :
Giải thích : Nếu nói rộng về sự tu tập thì có 12 thứ : 1.Hiển thị tu, 2.Tổn giảm tu, 3.Trị thành tu, 4.Hậu hành tu, 5.Tương ưng tu, 6.Thắng tu, 7.Thượng thượng tụ, 8.Sơ tế tu, 9.Trung tế tu, 10.Hậu tế tu, 11.Hữu thượng tu, 12.Vô thượng tu.
Hiển thị tu là tu Tứ niệm xứ để có thể hiển thị nghĩa Tứ đế. Tổn giảm tu là tu Tứ chính cần để có thể diệt dần các ác pháp. Trị thành tu là tu Tứ như ý túc để trị thành thiền định là trừ 5 sự khuyết mất và gìn giữ Bát diệt tư lương. Hậu hành tu là Ngũ lực để tiếp tục kiến đạo. Thắng tu là tu Giác phần để nhập Tứ đế quán. Thượng thượng tu là tu Bát phần thánh đạo để thắng kiến đạo. Sơ tế tu là địa vị phàm phu tu giới cho đến được Bất tịnh quán và Sổ tức quán để tùy thuận điên đảo. Trung tế tu là địa vị hữu học, trong đây không còn chuyển đảo nào để tùy thuận. Hậu tế tu là địa vị vô học, trong đây không còn một cái gì gọi là điên đảo. Hữu thượng tu là pháp tu của Thanh Văn, Độc giác và các địa vị tương đương. Vô thượng tu là 10 địa Bồ-tát, bậc vượt trội hơn cả.
Luận nói : Một, tu phương pháp gia hành.
Giải thích : Nghĩa là thân khẩu ý nghiệp có thể trở thành thanh tịnh rộng lớn vượt trội.
Luận nói : Hai, tu tín lạc.
Giải thích : Nghĩa là nói về nghe giáo pháp, như giải thích ở Chương 1.
Luận nói : Ba, tu tư duy.
Giải thích : Trong tư duy tu có 3 thứ là ái trọng, tùy hỷ và nguyện đắc, hợp gọi là tư duy tu, như đã giải thích ở Chương 1.
Luận nói : Bốn, tu phương tiện thắng trí.
Giải thích : Tức trí vô phân biệt, có 3 nghĩa một là rộng lớn, hai là thanh tịnh, ba là mau chứng thành. Đủ 3 nghĩa này nên đặt tên là phương tiện thắng trí.
Luận nói : Năm, tu làm các việc lợi tha. Trong đây nên biết 4 pháp tu trước giống như trước đã nói. Còn tu hạnh lợi tha là chư Phật dùng cái tâm vô công dụng, không bỏ sự nghiệp Như Lai,
Giải thích : Nói rõ những gì nói trong giáo lý Đại thừa. Chư Phật tuy đã Bát-niết-bàn vẫn còn khởi tâm. Bát-niết-bàn tức pháp thân. Khởi tâm trở lại tức 2 thân ứng và hóa. Chư Phật đã trụ pháp thân, do sức bản nguyện lìa 3 nghiệp, tùy theo việc lợi ích chúng sinh tự nhiên hiển hiện ứng hóa 2 thân, thường không sự nghiệp chân chính của Như Lai và hành các Ba-la-mật. Cho nên chư Phật có các tu tập Ba-la-mật.
Luận nói : tu tập các Ba-la-mật cho đến địa vị viên mãn rồi lại tu các Ba-la-mật.
Giải thích : Phật và Bồ-tát, hoặc tùy phần viên mãn, hoặc viên mãn đầy đủ, trong địa vị viên mãn này nếu tu các Ba-la-mật, việc mình đã hoàn thành nên không phải vì mình nữa, thấy chúng sinh do thực hành Ba-la-mật này được lìa tứ thú vào đạo quả tam thừa, nên lại tu các Ba-la-mật đó là vì việc lợi tha.
Luận nói : Lại nữa tu tập tư duy là ái trọng tư duy, tùy hỷ tư duy, nguyện đắc tư duy, gồm trong tu 6 ý.
Giải thích : Chương này nói chung làm rõ nghĩa của tu tập. Trước nói 5 pháp tu, có khác với địa vị tu chưa phân biệt. Làm sao biết được nguyện hạnh vị tu khác với thanh tịnh vị tu ? Nếu 6 ý gồm trong 3 tư duy tu các Ba-la-mật phải ở trong thanh tịnh vị. Trong nguyện hành vị thì không có nghĩa này. Ba tư duy là căn bản của tu hành. Dùng 6 ý trang nghiêm và duy trì 3 tư duy này.
Luận nói : Sáu ý là : 1. ý tưởng rộng lớn. 2. ý tưởng trường kỳ. 3. tâm ý hoan hỷ. 4. ý tưởng về ân đức. 5. ý tưởng về chí lớn. 6. ý tưởng thiện hảo.
Ý tưởng rộng lớn là nếu Bồ-tát trải qua bao nhiêu kiếp a-tăng-kì có thể chứng vô thượng Bồ-đề,
Giải thích : Nói chung số kiếp vô hạn nhiều ít nên nói là “bao nhiêu”. Trong các kinh Đại thừa Tiểu thừa, khái niệm về số kiếp được sử dụng không giống nhau, không nhất định là số nhiều ít bao nhiêu. Tiểu thừa nói 3 a-tăng-kì kiếp được thành Phật. Đại thừa nói hoặc 3 hoặc 7 hoặc 33 a-tăng-kì kiếp có thể được thành Phật.
Luận nói : trong thời gian ấy mỗi một sát-na
Giải thích : Hoặc hợp 3 a-tăng-kì kiếp làm một sát-na, hoặc hợp 33 a-tăng-kì kiếp làm một sát-na, nên lại gọi sát-na. Như thế từ một sát-na đến vô lượng sát-na là một ngày, một tháng, cho đến một a-tăng-kì kiếp. Từ một a-tăng-kì kiếp đến 33 a-tăng-kì kiếp mới được thành Phật. Muốn hiển thị ý của Bồ-tát là không nhàm chán nên nói thời gian dài như vậy.
Luận nói : Bồ-tát thường xả thân mạng
Giải thích :Nói “trong thời gian ấy” là nói chung một thời gian dài. Chữ “sát-na” ở đây là nói theo nghĩa thế gian, chữ sát-na nói ở trước là chỉ thời gian dài. Trong mỗi một sát-na thường xả bỏ thân mạng tài sản cho đến thành Phật mà không có tâm nhàm chán.
Luận nói : và của cải bảy báu chứa đầy trong thế giới nhiều như cát sông Hằng, bố thí cúng dường Như Lai, từ lúc mới phát tâm cho đến khi trụ vào cứu cánh Bồ-đề thanh lương,
Giải thích : Hữu dư Niết-bàn gọi là thanh, vì lìa phiền não ô trược. Vô dư Niết-bàn gọi là lương, vì lìa các khổ thiêu đốt nóng bức. Lại nữa Bồ-đề lấy tịnh lạc làm thể, muốn hiển thị tịnh đức nên nói là thanh là trong trẻo, muốn hiển thị nghĩa an lạc nên nói là lương là mát mẻ.
Luận nói : mà ý Bồ-tát ấy còn cho là chưa đủ. Lại cũng trong thời gian ấy, từng mỗi sát-na mỗi sát-na lửa cháy đầy cả 3 ngàn Đại thiên thế giới, Bồ-tát ở trong đó vì 4 oai nghi đi đứng nằm ngồi, lìa bỏ tất cả phương tiện cung ứng cho đời sống,
Giải thích : Dưới đây nói Bồ-tát tu 5 độ khác trong Lục độ. Mỗi sát-na mỗi sát-na trong thời gian trường kỳ như vậy thường ở trong những nơi hết sức khổ nạn, thiếu thốn mọi thứ cho sinh hoạt, Bồ-tát tuy chịu khổ như vậy nhưng trong lúc tu các Ba-la-mật chưa bao giờ sinh chán nản.
Luận nói : mà tâm Bồ-tát vẫn hằng hiện tiền tu giới, nhẫn, tinh tiến, Tam-ma-đề, Bát-nhã, cho đến trụ vào cứu cánh Bồ-đề thanh lương, mà Bồ-tát ấy vẫn cho là việc tu giới, nhẫn v.v…cũng chưa đầy đủ, tâm không biết chán. Đó gọi là ý tưởng rộng lớn của Bồ-tát. Nếu Bồ-tát từ sơ phát tâm cho đến thành Phật, không bỏ cái tâm không biết chán, đó gọi là ý tưởng trường kỳ của Bồ-tát. Nếu Bồ-tát do 6 Ba-la-mật làm các việc lợi tha, thường sinh vô cùng hoan hỷ, hơn cả tâm vui mừng của chúng sinh được lợi ích, đó gọi là tâm ý hoan hỷ của Bồ-tát. Nếu Bồ-tát hành 6 Ba-la-mật làm lợi ích chúng sinh rồi, thấy chúng sinh đối với mình có ân đức lớn, nhưng tự thân không thấy mình có ơn gì với các chúng sinh kia, đó là ý tưởng về ân đức của Bồ-tát. Nếu Bồ-tát có các thiện căn công đức từ 6 Ba-la-mật sinh ra, thì đem bố thí hồi hướng cho tất cả chúng sinh bằng tâm không chấp trước, để khiến chúng được quả báo đáng ái trọng, đó là ý chí lớn lao của Bồ-tát. Nếu Bồ-tát đem các thiện căn công đức do thực hành 6 Ba-la-mật, khiến tất cả chúng sinh đều được hồi hướng vô thượng Bồ-đề một cách bình đẳng, đó là ý tưởng thiện hảo của Bồ-tát.
Do 6 tâm ý này gồm trong ái trọng tư duy Bồ-tát tu tập.
Giải thích : Ái trọng tư duy, là nói cái tâm muốn cầu chứng đắc vì thấy có công đức lớn nên muốn cầu cho được.
Luận nói : Nếu Bồ-tát tùy hỷ vô lượng chư Bồ-tát, tu hành gia hành 6 tâm ý, sinh các thiện căn công đức. Như vậy gọi là 6 tâm ý của Bồ-tát gồm trong tùy hỷ tư duy.
Giải thích : Vì hiển thị tâm không nghi ngờ, đã tùy hỷ theo hạnh các thắng nhân, quyết định không nghi.
Luận nói : Nếu Bồ-tát nguyện cho tất cả chúng sinh tu hành 6 tâm ý gồm trong 6 Ba-la-mật, và nguyện tự mình tu hành 6 tâm ý gồm trong 6 Ba-la-mật, tu tập gia hành cho đến khi thành Phật, đó gọi là 6 tâm ý của Bồ-tát gồm trong nguyện đắc tư duy.
Giải thích : Nguyện đắc tư duy là hiển thị cái tâm Đại bikhông cầu cho riêng mình. Ba tư duy này trừ 3 tâm : một, trừ tâm không thực hành, hai trừ tâm tiến thoái, ba, trừ tâm tiến thiên lệch về một bên.
Luận nói : Nếu người được nghe 6 tâm ý gồm trong tư duy tu tập của Bồ-tát, sinh một niệm tín tâm, người này sẽ tập hợp được vô lượng vô biên phúc đức. Các ác nghiệp chướng đều tiêu diệt sạch.
Giải thích : Diệt nghiệp chướng có 2 nghĩa : một là có khả năng làm hoại diệt hết các nghiệp, hai là tuy nghiệp còn nhưng sức thiện căn lớn có thể ngăn chận quả báo ác đạo khiến vĩnh viễn không thụ nghiệp cũng có nghĩa là hoại diệt.
Nếu người chỉ được nghe, còn được vô lượng vô biên phúc đức, huống chi là Bồ-tát có thể tu hành tất cả.
Chương 7 : Sai biệt
Luận nói : Làm sao biết được sự sai biệt của các Ba-la-mật ?
Giải thích : Câu hỏi này muốn nói điều gì ? Phẩm loại các Ba-la-mật không thể đếm kể. Muốn rõ thể chân thật nên đặt câu hỏi này. Do nói các sai biệt của Ba-la-mật mà hiển thị chân thể.
Luận nói : Do mỗi Ba-la-mật đều có 3 phẩm nên biết sự sai biệt.
Giải thích : Đây là nêu con số chung để đáp câu hỏi.
Luận nói : Ba phẩm của Thí là : 1.bố thí pháp, 2. bố thí tài vật, 3.bố thí vô úy.
Giải thích : Bố thí pháp làm cho tâm người khác được lợi ích. Nhờ có pháp thí mà văn tuệ v.v…các thiện căn công đức của người khác được phát sinh. Tài thí thì đem lại lợi ích cho thân người khác. Vô úy thí thì lợi ích cho cả thân và tâm của người khác. Lại nữa do tài thí mà có trường hợp lôi kéo được người làm ác trở về với cái thiện. Do vô úy thí có thể thâu nhận người kia trở thành người thân thuộc. Do pháp thí làm cho người kia sinh thiện căn và thành thục giải thoát. Do đủ các nghĩa này nên nói thí có 3 phẩm.
Luận nói : Ba phẩm của Giới là : 1.gìn giữ giới luật, 2. giới gồm giữ các pháp lành, 3.giới gồm các việc làm lợi ích chúng sinh.
Giải thích : Giữ giới luật là chỗ y chỉ của 2 giới kia. Nếu người không lìa bỏ cái ác thâu giữ cái thiện thì không làm lợi tha được. Nếu người giữ giới có thể dẫn khởi gồm thâu thiện pháp, làm chỗ y chỉ cho Phật pháp và sinh khởi Bồ-đề. Nếu trụ vào 2 giới trước, có thể dẫn khởi gồm thâu các giới làm lợi ích chúng sinh, làm chỗ y chỉ để thành thục chúng sinh. Lại nữa giữ gìn giới, do lìa bỏ cái ác, không có tâm lo rầu vì hối hận, có thể hiện đời này được trụ trong an lạc. Do trụ trong an lạc nên có thể tu các thiện pháp để thành thục Phật pháp. Nếu người trụ trong 2 giới trước có thể tu các giới làm lợi ích chúng sinh để thành thục người khác. Ba phẩm này của giới tức là nhân của 4 vô úy. Bởi vì sao ? Giới đầu tiên là đoạn đức, giới thứ hai là trí đức, giới thứ ba là ân đức. Bốn vô úy không ra ngoài 3 đức này cho nên nói là nhân của 4 vô úy. Do đủ nghĩa này nên nói giới có 3 phẩm.
Luận nói : Ba phẩm của Nhẫn là : 1.nhẫn chịu sự chê bai hủy báng, 2.bình tĩnh nhẫn chịu sự khổ, 3.nhẫn chịu để quan sát pháp.
Giải thích : Do nhẫn chịu sự chê bai hủy báng có thể nhẫn chịu những lỗi lầm người khác gây nên. Bởi vì sao ? Do Bồ-tát làm việc lợi ích cho người, phát tâm tu hành tuy bị người chê bai hủy báng không chấp lỗi này mà thoái lui bản tâm tu hành. Do bình tĩnh chịu khổ, tuy ở trong khổ nạn sinh tử không vì khổ này mà thoái bản tâm tu hành. Do nhẫn chịu để quan sát pháp, Bồ-tát có thể nhập vào chân lý các pháp. Nhẫn này là chỗ y chỉ của 2 nhẫn trước bởi có thể trừ 2 chấp nhân và pháp. Do đủ nghĩa này nên nói nhẫn có 3 phẩm.
Luận nói : Ba phẩm của Tinh tiến là : 1.siêng năng tinh tiến, 2.gia hành tinh tiến, 3.tinh tiến không sợ khó khăn thất bại thiếu thốn.
Giải thích : Làm sao biết tinh tiến có 3 thể này ? Do Phật nói trong kinh là người này có trinh thật, có thắng năng, có dũng mãnh, có sức mạnh chế ngự không bỏ việc thiện. Để hiển thị 3 thể nên nói 5 câu này. Để hiển thị sự siêng năng dũng cảm tinh tiến nên nói có trinh thật. Để hiển thị gia hành tinh tiến nên nói có thắng năng. Bởi vì sao ? Người này trong lúc gia hành có khả năng đắc thắng vì điều gì muốn là có thể làm được. Để hiển thị sự không sợ khó khăn thất bại thiếu thốn nên thứ tự nói có dũng mãnh, có sức chế ngự, không bỏ việc thiện 3 câu. Bởi vì sao ? Có người lúc đầu vì muốn được vô thượng Bồ-đề, trước có trinh thật gia hành, có lúc có khả năng đắc thắng, nhưng vì thời gian lâu quả tướng mong cầu chưa thấy hiện, giữa chừng sinh tâm hạ liệt. Để đối trị tâm này, hiển thị không sa sút tinh thần tinh tiến, nên nói dũng mãnh. Nếu người tuy có tâm dũng mãnh trở lại, không thoái lui, nếu gặp khỏ nạn sinh tử trở ngại tâm kia thì sẽ thoái Bồ-đề nguyện. Để đối trị tâm này, thể hiện sự tinh tiến khó hư hoại, nên nói có sức mạnh chế ngự. Do có sức mạnh chế ngự, khổ nạn sinh tử không thể khiến thoái lui. Nếu người tuy gặp khổ không thoái lui nhưng sở đắc chút ít đã có ý tưởng cho là đủ. Do ý tưởng cho là đủ, không thể đạt được vô thượng Bồ-đề. Để đối trị tâm này, thể hiện sự tinh tiến không mãn túc, nên nói không bỏ việc thiện. Do đủ nghĩa này nên nói tinh tiến có 3 phẩm.
Luận nói : Ba phẩm của Định là : 1.định trụ tâm an lạc, 2.định dẫn phát thần thông, 3.định tùy lợi tha.
Giải thích : Có định là hiện đời này được trụ trong an lạc. Bởi vì sao ? Vì có thể lìa bỏ tất cả pháp nhiễm ô. Y vào định này là sinh tự lợi. Nghĩa là 3 thứ sáng suốt có thể dẫn thành 6 thần thông. Nhân dẫn thành thần thông mà sinh định tùy lợi tha. Lợi tha tức là tam luân : Một là thần thông luân. Tức là thân thông, thiên nhãn thông, thiên nhĩ thông. Luân này làm cho kẻ hướng tà trở lại quy chính. Hai là ký tâm luân. Tức là tha tâm thông, thiên nhãn thông, thiên nhĩ thông. Luân này làm cho kẻ đã quy chính nếu chưa tin thụ khiến cho tin thụ. Ba là chính giáo luân. Tức là túc trụ thông, lậu tận thông. Do túc trụ thông biết được căn tính. Do lậu tận thông biết chỗ đắc của mình mà vì người nói chính giáo, khiến xuống giống là được thành thục giải thoát. Do đủ nghĩa này nên nói định có 3 phẩm.
Luận nói : Ba phẩm của Bát-nhã là : 1.Bát-nhã vô phân biệt gia hành, 2.Bát-nhã vô phân biệt, 3.Bát-nhã vô phân biệt hậu đắc.
Giải thích : Do nghe giáo pháp Đại thừa vô tướng, được văn tư tu tuệ, nhập phân biệt tưởng không, gọi chung là Bát-nhã vô phân biệt gia hành. Đã nhập 3 vô tính, tức trí vô phân biệt, gọi là Bát-nhã vô phân biệt. Được trí vô phân biệt, sau xuất quán, như chỗ đã chứng trước, hoặc tự tư duy, hoặc vì người mà nói, gọi là Bát-nhã vô phân biệt hậu đắc. Bát-nhã lại có 3 phẩm. Tức là
vị tri dục tri căn, tri căn và dĩ tri căn là tính trụ dụng xuất thế gian. Đủ nghĩa này nên nói Bát-nhã có 3 phẩm.
Chương 8 : Nhiếp
Luận nói : Làm sao biết các nghĩa của Ba-la-mật nhiếp thuộc lẫn nhau?
Giải thích : Vì sao phải biết nghĩa của tất cả thiện pháp khác với Bát-nhã Ba-la-mật nhiếp thuộc lẫn nhau ?
Luận nói : Tất cả các pháp lành đều nhập vào 6 Ba-la-mật
Giải tthích : Tất cả thiện pháp, tức là nguyện cho đến tứ vô ngại, lục thông, pháp tạng bí mật của Như Lai đều nhiếp thuộc trong 6 Ba-la-mật.
Luận nói : làm tính của chúng.
Giải thích : Do Ba-la-mật là pháp tính của nguyện v.v…Nguyện này v.v…cũng nhiếp thuộc các Ba-la-mật. Do nguyện v.v…là tính của Ba-la-mật nên các Ba-la-mật đều lấy trí vô phân biệt làm tính, nên được nhiếp thuộc lẫn nhau.
Luận nói : Chúng là thành quả của 6 Ba-la-mật, cho nên
Giải thích : Nói chúng tức 6 thần thông, 10 lực, 4 không sợ hãi cho đến các Phật pháp như các pháp không chung đều là quả của 6 Ba-la-mật cho nên
Luận nói : tất cả pháp lành tùy theo đó được thành tựu.
Giải thích : Các thiện pháp như tín, khinh an v.v…là gồm trong Bồ-tát đạo, tùy ý sở tác của Bồ-tát các Ba-la-mật đều có thể thành tựu. Ba-la-mật là quả từ chúng mà ra nên được nhiếp thuộc vào nhau.
Chương 9 : Đối trị
Luận nói : Thế nào là những gì bị Ba-la-mật đối trị ?
Vì tất cả các hoặc
Giải thích : Ba-la-mật có thể gồm thâu hết tất cả thanh tịnh phẩm thì những gì bị Ba-la-mật đối trị cũng phải bao gồm hết tất cả bất tịnh phẩm. Vì sao biết ?
Luận nói : là tính của chúng.
Giải thích : Ba-la-mật lấy không chấp trước làm tính nên gồm thâu hết tất cả thiện pháp. Những thứ bị Ba-la-mật đối trị lấy sự chấp trước làm tính cho nên gồm thâu hết tất cả bất tịnh phẩm
Luận nói : là sinh nhân của chúng nên
Giải thích : Các pháp như bất tín, tà kiến, thân kiến v.v…có thể sinh các quả như bỏn sẻn, đố kỵ, tà hạnh, giận dữ v.v…Bởi đồng tính nên được làm nhân của chúng.
Luận nói : là quả do chúng mà ra.
Giải thích : Đây là nói sự bỏn sẻn, đố kỵ, tà hạnh, giận dữ v.v…do chấp tự tha nên sinh các ác hạnh. Tức là 10 điều ác v.v…cũng vì đồng tính nên là quả của chúng. Do các nghĩa đây nên được nhiếp thuộc lẫn nhau.
Chương 10 : Công đức
Luận nói : Những gì là công đức của các Ba-la-mật ?
Giải thích : Hành thí theo thế gian cũng có công đức. Làm sao biết công đức Ba-la-mật của Bồ-tát ? Công đức Ba-la-mật của Bồ-tát với thế gian có chỗ giống có chỗ khác. Có 6 thứ giống, có 4 thứ khác. Sáu thứ giống là
Luận nói : Nếu Bồ-tát luân chuyển trong sinh tử thì sẽ sinh vào địa vị đại phú, tự tại,
Giải thích : Chuyển luân vương, Thiên đế, Phạm vương là địa vị đại phú. Làm chủ trong đó gọi là tự tại. Bồ-tát, phàm phu hành thí đều được báo này.
Luận nói : sinh vào nơi thiện thắng,
Giải thích : Thiện thắng, nguyên văn là đại sinh. Đại sinh có 3 thứ : một là đạo thắng, hai là tính thắng, ba là uy đức thắng, tức 3 thứ vượt trội. Bồ-tát, phàm phu giữ giới đều được báo này.
Luận nói : có đông quyến thuộc, đồ chúng
Giải thích : Thân thích là quyến thuộc, những người theo mình là đồ chúng. Quyến thuộc và đồ chúng cũng có 3 sự vượt trội. Như trước đã nói nên gọi là đại. Đều thương yêu nhau không sinh ganh ghét, thường cùng sum họp vui vẻ, không trái nghịch xa lìa bỏ nhau. Nếu Bồ-tát, phàm phu hành nhẫn đều được báo này.
Luận nói : thành tựu lớn nghiệp mưu sinh,
Giải thích : Có 4 thứ nghiệp mưu sinh : 1.trồng trọt, 2.chăn nuôi, 3.buôn bán, 4.quan chức. Hòa đồng không tranh giành gọi là sự. Những gì mong muốn không gì không hài lòng toại nguyện là thành tựu. Bồ-tát, phàm phu hành tinh tiến đều được báo này.
Luận nói : không bị bệnh tật ưu phiền, ít ham muốn,
Giải thích : Bốn thứ vô lượng đều gồm trong định. Định này được quả thân không bệnh tật, tâm không ưu phiền, nên thường vui vẻ. Ngoài ra các định đều được quả báo. Tuy ở tại gia chẳng khác người tiên ly dục do ít phiền não, được tướng tốt và sống lâu v.v…Bồ-tát, phàm phu tu định đều được quả này.
Luận nói : thông minh tất cả công nghệ.
Giải thích : Vì để mưu sinh nên phải biết công nghệ, tức thông hiểu 16 thứ cho hiện tại vị lai và pháp giải thoát. Trong đây có 2 lý lập và phá. Nếu trí tuệ thông minh có thể thành tựu. Bồ-tát, phàm phu nếu tu Bát-nhã đều được báo này. Có 4 thứ khác là
Luận nói : Mọi sự như ý,
Giải thích : Bồ-tát hành thí v.v…được báo giàu có an vui, thường lìa tội lỗi. Nghĩa là không nhiễm ô lợi ích mình và người. Thế gian hành thí tuy có công đức nhưng không có được những điều này. Đó là tướng khác thứ nhất.
Luận nói : không mất sự giàu có an vui,
Giải thích : Bồ-tát hành thí v.v…được báo giàu có an vui v.v…trong đó được như ý. Nghĩa là dùng cho mình và cho người khác, thường sinh 3 thứ hoan hỷ. Thế gian hành thí v.v…tuy có công đức nhưng không có được những điều này. Đó là tướng khác thứ hai.
Luận nói : lấy sự giàu có an vui lợi ích chúng sinh làm chính.
Giải thích : Bồ-tát hành thí v.v…sinh các công đức thường vì chúng sinh, làm các việc lợi ích xuất thế không phải vì bản thân mình. Thế gian hành thí v.v…tuy có công đức nhưng không được như thế. Đó là tướng khác thứ ba.
Luận nói : Bồ-tát tu hành công đức Lục độ cho đến khi trụ vào cứu cánh Bồ-đề thanh lương, hằng không đổi khác.
Giải thích : Bồ-tát hành thí v.v…sinh các công đức, từ lúc mới phát tâm cho đến được quả cao tột, vẫn luôn luôn vì lợi tha không vì gì khác. Đó tức là công đức thường trụ. Thế gian hành thí v.v… tuy có công đức nhưng không được như thế. Đó là tướng khác thứ tư.
Chương 11 : Hiển thị lẫn nhau
Luận nói : Các Ba-la-mật làm sáng tỏ lẫn nhau như thế nào ?
Giải thích : Như Bát-nhã Ba-la-mật v.v… trong kinh nói có 36 câu. Nói mỗi một Ba-la-mật tức nói 5 Ba-la-mật kia. Thế là thế nào ?
Luận nói : Thế Tôn hoặc dùng tên Thí mà nói các Ba-la-mật, hoặc dùng tên Giới, hoặc dùng tên Nhẫn, hoặc dùng tên Tinh tiến, hoặc dùng tên Định, hoặc dùng tên Bát-nhã nói các Ba-la-mật.
Giải thích : Năm Ba-la-mật nhập vào một Ba-la-mật. Trong một Ba-la-mật là gồm đủ sáu. Chỉ lấy một tên Thí mà nói.
Luận nói : Như Lai vì ý gì nói như thế ?
Vì trong phương tiện tu hành Ba-la-mật, tất cả các Ba-la-mật đều quy tụ hỗ trợ mà thành. Đó là ý Như Lai nói.
Giải thích : Nếu Bồ-tát trong mỗi một Ba-la-mật tu gia hành thì các Ba-la-mật khác đều hỗ trợ Ba-la-mật này. Như chính khi các Bồ-tát hành thí, giữ gìn thân khẩu lìa 7 chi ác, tức giữ giới chính ngữ, chính nghiệp, chính mạng. Do giới này mà thí được thành tựu, cho nên giới có thể thành tựu thí. Như chính khi Bồ-tát hành thí có thể chịu đựng được những lời nói, và hành vi trái ngang của người thụ thí, cho đến chịu đựng những nỗi khổ khi hành thí. Do sức nhẫn này mà việc hành thí được thành tựu., cho nên nhẫn có thể thành tựu thí. Nếu chính khi Bồ-tát hành thí, do muốn hành thí, tâm có thể trừ tham ái, do có Đại bicó thể trừ giận dữ, do tâm nhún nhườngcó thể trừ kiêu mạn, muốn khiến người nhận an vui có thể trừ bỏn sẻn đố kỵ, biết thí có nhân quả có thể trừ vô minh tà kiến. Tinh tiến có thể sinh các thiện pháp như vậy, đối trị ác pháp như vậy, do tinh tiến mà thí được thành tựu, cho nên tinh tiến có thể thành tựu thí. Nếu chính khi Bồ-tát hành thí, nhất tâm liên tục duyên việc lợi lạc chúng sinh, do định này mà thí được thành tựu , cho nên định có thể thành tựu thí. Nếu chính khi Bồ-tát hành thí, do hiểu rõ nhân quả, không chấp trước tam luân, cho nên Bát-nhã có thể thành tựu . Như thế là các Ba-la-mật trợ thành một Ba-la-mật. Cho nên hợp lại nói 6 Ba-la-mật gọi chung là Thí. Giống như Thí, Giới v.v… cũng vậy. Một độ đủ 6 độ nên thành 36 câu.
Luận nói : Ở đây có một bài kệ tự thuyết như sau :
Vị số tiếp theo sau,
Tên, tu tập, sai biệt,
Đối trị và công đức,
Lục độ rõ nghĩa nhau.
